* A Cova dos Penedos e un puñal de antenas (Becerreá)

A Cova dos Penedos atópase na parroquia de Furco, en Becerreá. Entre as cavidades documentadas no concello é onde apareceron, ademais da de Valdavara, restos arqueolóxicos, entre outros un puñal (ou espada curta) de antenas de bronce. A cova está nas inmediacións de tres castros: a menos de 300 metros do da Torre, destruído por unha canteira e a estrada de acceso dende a A-6, e a menos de un quilómetro dos do Casar e das Fontes.

 

A mediados dos anos trinta do pasado século XX a Cova dos Penedos foi explorada polo mestre Gonzalo Martín March (logo trasladado para a provincia de Pontevedra) e Alberto Blas Ferreiro, un estudante de Becerreá, que foron quen atoparon o puñal, un martelo e outras ferramentas metálicas. O puñal foi depositado por Blas Ferreiro no Museo Provincial de Lugo en maio de 1935, e adquirido por este en decembro de 1981. 

O primeiro en publicar o achádego foi Ángel del Castillo López (1886-1961), Un nuevo puñal de antenas, no Boletín da RAG nº 261 do ano 1936, que tivo coñecemento polo historiador Manuel Vázquez Seijas (1884-1982). Di Ángel del Castillo que tamén apareceran alguns ósos humanos (restos de tres cadáveres), anacos de hasta e outros obxectos que non precisa, descoñecendo as circunstancias dos achádegos e do lugar exacto onde se atopaban.

 

Describe o arqueólogo coruñés: "Mide este puñal 28,2 cm, pero advertimos que tiene la punta de antiguo afilada y rotas las antenas... con fractura ya muy antigua... La empuñadura, que mide en total 9,3 cm, tiene pomo fusiforme, caracterizado por una especie de nudo en el centro, y es lisa, salvo en la parte central del arco de las guardas o crucero, donde nace la hoja, que presenta por adorno, solo en una de las caras, en la visible puesto el puñal al cinto, dos cortas líneas de puntos casi horizontales... y tres líneas también de puntos a cada lado de las anteriores en sentido contrario, convergentes hacia la hoja, adorno que posiblemente haría también de marca personal. Las guardas o aletas, recias y fuertes, con un ancho de 3,8 cm, describen... un arco de tres centros, cuyos extremos, prolongados recta y paralelamente, ofrecen una ranura central en su cara interna donde encaja, amachambrado, una especie de espigo en que termina cada uno de los cantos o bordes del talón de la hoja...; las antenas, desigualmente mutiladas... sólo miden hoy de ancho 4,25 cm. La hoja... mide 21,1 cm de largo y un grueso máximo de 5 mm, sujetándose a la empuñadura... por un largo espigo que atraviesa el pomo, y aprisiona por fuera de el, a martillo, entre las mutiladas antenas, una artística virola... La hoja tiene forma triangular... de bordes afilados..., y tiene su parte central robustecida por un nervio de 6,5 mm de ancho, prolongación del espigo, acanalado en su nacimientno, pero ligeramente convexo en el resto de la hoja; tiene por adorno en el talón las típicas escotaduras sensiblemente semicirculares, que cierran el óvalo, más que en círculo, con el arco descripto por las guardas, escotaduras de recios bordes, realzados en arista viva... El peso total de esta pieza, tal como está, es de 176 gramos. Su condición de puñal, es decir, de arma solo para herir de punta, y no de espada corta, está perfectamente determinada por su tamaño y forma. Pertenece este tipo de puñales de antenas arqueadas, tan difundido por Europa, a la segunda fase de la primera edad de hierro o de Hallstadt (700 a 500 años a. de J. C)... Este puñal es parecidísimo al que en el año 1689 se descubrió cerca del castro de Combueira (trátase do da Couboeira), en Mondoñedo, publicado por Villaamil y Castro... La empuñadura de la pieza de Furco ofrece también la misma forma que la de bronce descubierta cerca del castro de Alcayás (é o de Alcaiás, en Cedeira), en la comarca de Ortigueira... siendo también muy parecido a la de uno de los puñales descubiertos en la citania de San Ciprián de Las... Y su hoja ofrece una semejanza grande con la que procedente de Lanzós (Vilalba)... conservaba el señor Mato Vizoso. Remata Ángel del Castillo: "Viene, pues, el hallazgo de este puñal a aumentar la importnacia de los que hasta ahora se llevan hecho de este tipo de armas en Galicia, pues es el undécimo de los registrados, lo que viene a confirmar las características de nuestra cultura en los tiempos que precedieron a la invasión de los romanos". Coa cronoloxía de Del Castillo coincide W. Schüle (1969).

   

Malia o anterior, non resulta doado establecer unha cronoloxía aproximada para esta peza xa que se carecen de elementos arqueolóxicos para datala con anterioridade ao século II a.C.

 

Descoñécese como eran as antenas, a súa característica máis peculiar, uns apéndices situados simetricamente (en forma de U) ao final da empuñadura que podían terminar en distintos tipos de remate (espirais, botóns cilíndricos...).

 

Outra das incógnitas é se o puñal se utilizou como arma defensiva ou ofensiva, ou formaba parte dunha ofrenda. Os puñais con follas de ferro poderían ser para defensa, pero os de bronce, moito máis fráxiles, non resultarían ideais para este cometido polo que o seu uso podería estar vinculado con prácticas rituais, cunha función votiva (crese que puído ser inutilizado intencionadamente). Estaría asociado aos restos humanos dos que fala Ángel del Castillo, supoñendo que foran restos de persoas e non de animais? Cremos que non é probable, a maioría destas armas proceden de tumbas ou espazos de incineración. Ademais, hai que ter en conta as condicións desfavorables para a conservación dos cadáveres. Entre outras hipóteses, crese que a ausencia de rexistros funerarios destes períodos débese a que os mortos eran depositados en medios acuáticos (ríos, lagos...), pero tamén en covas e abrigos naturais; ou mesmo, se lle facemos caso a Silio Itálico (25-101 d.C.), ao aire libre para seren devorados polos voitres.

Segundo a lenda, no interior da cova había tesouros ocultos, de onde saíron varios obxectos metálicos, entre eles unhas campás. 

Por certo, o recoñecido arqueólogo irlandés Peter Harbison (1939-2023) estivo en Galicia no ano 1966, recomendación que lle fixera o tamén arqueólogo Helmut Schlunk (estivera en Galicia entre 1930 e 1932), para comprobar as relacións entre os obxectos prehistóricos de Galicia e Irlanda. No xornal El Progreso de Lugo do 16 de xullo de 1966 atopamos unha pequena entrevista que lle fixeron con motivo da súa visita ao Museo Provincial. Na foto que ilustra a noticia vese a Harbison cun puñal de antenas de bronce na man. Aínda que a información non o menciona, vese claramente que se trata do da Cova dos Penedos.

 


Non moi lonxe, afectada pola canteira, está a Cova dos Cousos. Dise que eiquí apareceu outro puñal de antenas (López Cuevillas) do que nada se sabe, a non ser que se trate dun erro e o puñal ao que se refiren sexa este da Cova dos Penedos.

O día 2 de xuño de 2020, integrantes do noso colectivo achegámonos ata a Cova dos Penedos. No sitio comprobamos que a boca da cova está practicamente tapada polo lixo que durante anos foron acumulando, impedindo o seu acceso. Feito que puxemos en coñecemento da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural e do Concello.