Catedralicidio!

Unha pintada a principios do mes de agosto nunha imaxe da fachada de Praterías da catedral de Santiago ocupou, durante días, as cabeceiras dos medios de comunicación do estado (tamén internacionais). Periódicos, radios e televisións espallaron a mala nova polos catro puntos do globo. A policía fixo un chamamento a través das redes sociais pidindo a colaboración cidadá para dar co responsable. Dende a catedral anunciaron a inmediata reparación do dano. Nos bares e nos mercados non se falaba doutra cousa. As redes sociais botando lume. Foi tanta a repercusión que políticos de todas as cores saíron á palestra para condenar o atentado.

 

En resumo, galegos e foráneos asistimos, escandalizados, a semellante tropelía, a un feito inusual na nosa terra. O nunca visto!

Malia o mal, isto funciona, pensamos. Cando caia o irresponsable vai saber o que vale un peite. Unha falta grave, anuncian, que lle vai supoñer entre 6.001 e 150.000 euros de sanción. Carallo, a ver quen volve a por outra! a Lei é a Lei, si señor.

Botámoslle unha ollada á Lei do Patrimonio Cultural de Galicia do 2016, unha manchea de artigos que ninguén leu porque, simplemente, non fixo falla ata que tocou á catedral compostelá. Un bo exercicio que nos permitiría coñecer, de paso, a historia da magnífico templo.

Comezamos polo artigo 1: "Esta lei ten por obxecto a protección, conservación, acrecentamento, difusión e fomento do patrimonio cultural de Galicia de forma que sirva á cidadanía como unha ferramenta de cohesión social, desenvolvemento sostible e fundamento da identidade cultural do pobo galego, así como a súa investigación, valorización e transmisión ás xeracións futuras".

 

Tecleamos no buscador "catedral", sabendo que a pantalla íase encher de subliñados en cor azul. Pero surpresa, só nos leva ao Capítulo II (Bens que integran o patrimonio arquitectónico), artigo 88.b: "Os edificios relacionados co culto relixioso católico e doutras confesións, aínda que perderan o seu uso, como catedrais, mosteiros, conventos, colexiatas, igrexas, ermidas, capelas, seminarios ou casas rectorais, construídos con anterioridade a 1836".

Hum! Para o carro. Vai ao índice. Se só atopamos unha referencia, é xenérica, é que a lei pode incluír outro tipo de patrimonio. Ah!, pois si: Bens que integran o patrimonio artístico, arquitectónico, etnolóxico, arqueolóxico, industrial, científico e técnico, documental e bibliográfico. Non o esperabamos, o conselleiro de Cultura foi claro ao cualificar a agresión como "un atentado contra o patrimonio galego e, polo tanto, contra o conxunto de Galicia". E nós que pensabamos que só existía a catedral.

 

Tiramos do buscador do google para coñecer se existían outros monumentos que sufriran o mesmo mal, ou peores. A ver "agresión, patrimonio, Galicia". Ordiá!: "Mariña Patrimonio denuncia a agresión ao castro de...". "A Rula denuncia unha agresión aos valiosos petroglifos de...". "Capitán Gosende denuncia o abandono das pontes de...". "Patrimonio dos Ancares denuncia a destrución das mámoas de...". "Defende o Monte Pituco denuncia vertidos ilegais no xacemento arqueolóxico de...". "Adega denuncia o atentado contra a cova de...". "Salvemos Cabana denuncia en Bruxelas...". "Os movementos de terra para a plantación de eucaliptos ameazan o patrimonio". "O Seprona considera delicto a destrución dun xacemento arqueolóxico que a Xunta viu legal...". "Un arqueólogo denuncia a destrución do patrimonio en...". "A Fiscalía denuncia a un empresario por danar un castro en...". "Unha canteira arrasa un xacemento en...". "Os veciños denuncian o lamentable estado do mosteiro de...". "A Plataforma pola Defensa do Castelo de Monterrei denuncia...". "Os Franco trasladan a Meirás as esculturas do Pórtico da Gloria que reclama o Concello...". "Os cruceiros están ameazados a pesares de ter protección legal". "Paparota sobre os muros do castro de Santa Trega". "Denuncian que unha ara romana utilízase como...". Paramos, resulta mareante, as agresións e destrucións do patrimonio galego cóntanse por centos. Que por centos, por miles.  E nós, coitados, laiando só pola pintada da catedral!

 

Cando collan (se collen) a quen atentou contra a imaxe de Praterías todo o mundo saberá nome e apelidos, ademais da sanción que lle vai caer. Feito que vai contrastar (por poñer un exemplo) co mutismo da Administración polo arrase total dunha mámoa no parque empresarial de Friol, denuncia que no ano 2017 fixemos os do Colectivo Patrimonio dos Ancares e ADEGA. Sancionar, sancionaron pero, a pesares de ser parte denunciante, non se nos dixo nin o nome do autor da agresión nin a contía da multa, alegando que o prohibe a Lei de Protección de Datos.

 

Nós, parafraseando aos parafraseadores, "condenamos enerxicamente" a agresión de Praterías, pero coa mesma contundencia facemos o mesmo co resto do patrimonio.

 

Así que xa sabedes, ollo cos catedralicidios, o resto barra libre. Xa o dixo o que fora alcalde de Oia no ano 2010 cando a destrución dos petroglifos de Boaventura: "O único que pode paralizar a obra é o alcalde, e non o fixen porque Oia ten que mirar ao futuro, non ao pasado, e unhas pedras non poden ser obstáculo". Amén.

Por Groizard, 

do Colectivo Patrimonio dos Ancares 

* Sanción pola destrución dunha mámoa

No mes de setembro de 2017 presentamos denuncia pola agresión a dúas mámoas e a destrución doutra no parque empresarial de Friol, na coñecida como necrópole do Monte das Tenzas, todas incluídas no Inventario de Bens Culturais de Galicia e no PXOM do Concello.

A agresión máis importante produciuse sobre a mámoa número 1, catalogada co código GA27020049, que foi arrasada na súa totalidade con maquinaria pesada. É dicir: desapareceu. Estaba situada nun sitio onde, ao parecer, pretendían facer unha pista.

 

Debido á denuncia, o Servizo do Patrimonio Cultural en Lugo abriu dilixencias informativas para comprobar os feitos. A raíz desa información, no mes de decembro incoáronse tres procedementos sancionadores por parte da Subdirección Xeral de Protección do Patrimonio Cultural.

No pasado mes de abril enviamos un escrito á citada Subdirección Xeral para que nos informaran en que fase se atopaban os expedientes sancionadores.

Pois ben, veñen de comunicarnos que os procedementos remataron recentemente coa imposición de sancións.

O que non nos din no escrito é quen foron os responsables da desfeita nin a cuantía da sanción. Postos en contacto telefónico co Servizo de Vixilancia e Inspección da Subdirección Xeral informáronnos que, ao non ser parte afectada directamente, non poden dicir os nomes dos agresores nin a cuantía xa que vulneraría a Lei de Protección de Datos.

 

Segundo o artigo 130.a da Lei do Patrimonio Cultural de Galicia considérase como falta grave: "A destrución ou danos graves e irreparables (como é o caso da mámoa número 1) para os bens declarados de interese cultural ou catalogados, polo incumprimento do deber de conservación previsto no artigo 32". Este artigo fala da obrigatoriedade de conservar, custodiar debidamente e evitar a súa perda, destrución ou deterioro dos bens protexidos do patrimonio cultural de Galica. Para as infraccións graves, a multa está comprendida entre 6.0001 e 150.000 euros.

Lamentablemente, con independencia da sanción que recaeu sobre os responsables, este ben patrimonial xa é irrecuperable.

* Un círculo lítico en Lugo

O próximo 30 de setembro fará 31 anos que os investigadores Juan F. Núñez Jato e Laura Rodríguez Varela publicaron un artigo no xornal El Progreso baixo o título El círculo lítico de Vilarvente, localizado por eles.

 

Un círculo lítico ou cromlech é unha construción megalítica formada pola disposición, en círculo, de pedrafitas. A súa cronoloxía sitúase arrredor do III milenio a. C. Son interpretados como espazos rituais e lugares sagrados. Os cromlech máis famosos de Europa son os da costa atlántica das Illas Británicas (Stonehenge) e a Bretaña francesa (illa de Gavrinis), e Portugal (os Almendres, en Évora). 

Naquel tempo, Núñez Jato e Rodríguez Varela tamén descubriron o xacemento, posiblemente único en Galicia, da Pena Fita, na parroquia de Adai, unha gran laxe granítica circundada por 18 buratos e cunha pía circular no centro, interpretada como os cimentos onde ían encaixados os postes de madeira dunha construción prehistórica que, sen entrar en hipóteses de indemostrable explicación, cumpriría unha función singular, situada no entorno dun potente sitio arqueolóxico. Con todas as cautelas, a súa cronoloxía adoita situarse en torno ao II milenio a. C. Sobre este xacementos téñense feito varios traballos e é bastante visitado. Está catalogado pola Xunta de Galicia.

 

Non tivo tanta sorte (ou quizais si) o círculo lítíco de Vilarvente, dende o artigo citado non atopamos máis referencias. Juan F. Núñez e Laura Rodríguez tiveron coñecemento del por un home, xa falecido, de Vilarvente. O lugar era coñecido como A Horta do Rei, cualificativo significativo que, coma outros que hai en Galicia, adoitaban bautizar aqueles sitios aos que non se lles encontraba explicación, asociándoos a reis ou persoas importantes, mouros, meigas, etc.

Como recoñecemento ao labor de Núñez Jato e Rodríguez Varela (dos que moitos se aproveitaron dos seus traballos en Friol e Outeiro de Rei sen sequera citalos), e tamén para que a Xunta de Galicia o inclúa no Inventario de Bens Patrimoniais de Galicia, o amigo Brais Rodríguez Romero máis eu decidimos ir na busca do círculo lítico da Horta do Rei. 

Aínda que coñeciamos o monte onde se atopaba, ignorabamos o lugar exacto. Preguntados os veciños de Vilarvente, todos escoitaran falar da Horta do Rei pero non sabían situala. Foi grazas a un home duns noventa anos de idade e, por suposto, a Núñez Jato e Rodríguez Varela (a quen, unha vez máis, reiteramos o noso agradecemento pola moita información inédita, manuscrita e mecanografada, que nos levan pasado e, sobre todo, pola súa amabilidade) como localizamos o círculo lítico. 

O círculo lítico da Horta do Rei ou de Vilarvente atópase no monte do San Fitoiro, a uns 700 metros de altitude, na parroquia de Labio, concello de Lugo, a non moita distancia do límite co concello de Castroverde, nunha idílica fraga situada nunha valgada ateigada de carballos e acivros. Acceder ao sitio non é fácil.

 

O círculo, practicamente perfecto, ten unhas medidas dus 13 metros de diámetro. Está formado por 27 pedrafitas (algunha inclinada ou tirada no chan debido á acción das raíces das árbores) cunha altura media á vista de 1,25 metros e separadas entre si 0,50 metros. Un dos fitos ten, pola cara interior, dúas pías de 30 e 35 centímetros de diámetro; outro, situado a continuación deste, forma unha cavidade a semellanza dun "sillón" pétreo. O chanto coas pías ten a particularidade de que cando sae o sol ilumínao na súa totalidade. Como dixemos máis arriba, o círculo atópase na parte baixa dunha valgada, como se fose o escenario dun anfiteatro cuxos espectadores poden ver á perfección a obra dende as partes exteriores máis elevadas. 

 

Neste monte e nos das inmediacións hai varios bens arqueolóxicos, entre outros mámoas e petroglifos localizados por nós no mes de setembro de 2016. Tamén hai dous marcos de nome evocador, o de San Fitoiro e o da Rodeira das Soles. O topónimo de San Fitoiro é un falso haxiotopónimo xa que no santoral católico non existe ningún santo con este nome polo que cremos que o engadido do adxectivo "san" foi para cristianizar un sitio considerado como pagano, un "fitoiro" (fito) arredor do cal se practicaba algún tipo de ritual. O segundo nome tíñao recollido como "Rodeira dos Soles". O día 30 de xullo, un lector desta entrada envioume unha mensaxe dicíndome que o nome correcto é Rodeira das Soles. Natural dunha parroquia próxima, contoume que sempre oíra falar do Alto das Soles ou da Rodeira das Soles. Explicoume que ao seu carón transcorría o camiño máis curto para ir a Lugo. Como a subida era grande cando os carros ían cargados tiñan que solar con varias parellas de bois. Os aparellos que empregaban (cordas, cadeas, correas, paus ou o que cada un utilizaba) para emparellar máis dunha xunta de bois eran as soles. Achegoume que no mesmo dicionario da RAG fai unha pequena mención, pero no blog do 25 aniversario do IES Praia Barraña de Boiro explícanno con máis detalle. Dende eiquí o meu agradecemento ao atento informante.

 

O valor patrimonial deste círculo lítico é innegable xa que na actualidade só se conservan en Galicia un reducidísimo número: O Freixo (As Pontes), o Prado das Chantas (O Valadouro), Montenegro (Moaña), o do Monte Lobeira (Vilanova de Arousa) e o Altar do Sol, en Parada de Alperiz (Lalín). Este último está formado por unha serie de chantos en forma de recinto presidido por un con dúas pías, ao igual que o noso da Horta do Rei. Outros que había desapareceron. Segundo os datos que manexamos, existe coñecemento documentado de 22 círculos líticos que, agás os citados, foron destruídos entre finais do século XIX e o século XX. Deles falan Saralegui, Murguía, Villaamil y Castro, Monteagudo, López Cuevillas, Bouza Brey e Filgueira Valverde e García Alén. Había 13 na provincia da Coruña, 2 na de Lugo, 1 na de Ourense e 8 na de Pontevedra.

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lugo/2018/07/16/piden-xunta-catalogue-circulo-litico-labio/00031531759079507899758.htm

https://www.elprogreso.es/articulo/lugo/dous-investigadores-lucenses-redescubren-cromlech/201807171221151323908.html 

http://historiadegalicia.gal/2018/07/atopase-un-excepcional-circulo-litico-no-concello-de-lugo/