Os museos públicos galegos están ateigados de pezas arqueolóxicas, pinturas, esculturas, etc. procedentes
do país,
pero só unha parte está a disposición do gran público (falta de
espazo, mal estado de conservación do material...). Doutras,
desaparecidas, temos coñecemento debido a que nalgún momento alguén
deu noticia, en ocasións dunha forma máis ou menos completa
indicando a
procedencia, tipoloxía, facendo debuxos ou fotos, etc.
E
seguramente,
son milleiros das que nada sabemos (vendidas, destruídas, agasallos,
gardadas
polos seus descubridores...).
Pero hai
outras procedentes
de Galicia
que si se
poden ver (ou
ao menos sábese onde están),
pero en museos foráneos.
Eiquí só achego aquelas relacionadas coas entradas deste blog (dende o Paleolítico ata Época Romana, e aquelas asociadas a pontes, mosteiros/conventos, igrexas mosteirais/conventuais e castelos). É
probable que algunhas me queden no tinteiro, polo que se agradece calquera contribución ou aclaración ás que achego.
A provincia con máis pezas en museos de fóra de Galicia é Lugo: 30; A Coruña: 17; Ourense: 15; e Pontevedra: 5. Como aclaro máis arriba, só achego pezas relacionadas coas entradas do blog.
A
relación
vai alfabeticamente por concellos, indicándose
a comarca e provincia entre parénteses.
ABADÍN
(A
Terra Chá-Lugo)
Machado
de bronce (Gontán): Procedente
da colección de Villaamil y Castro (publicouno
no ano 1875).
Foi atopado no ano 1871 por don
Domingo Seijo. No
Museo Arqueolóxico Nacional.
ALFOZ
(A
Mariña Central-Lugo)
Machados
de Vilaúde (San Pedro de Mor):
Dous machados mercados polo Museo Arqueolóxico Nacional a Josefa
Villaamil Santiso no 1934, procedente da colección de José Villaamil
y Castro.
ANTAS
DE ULLA (A
Ulloa-Lugo)
Machado
de Montelongo (Alvidrón):
Mercado polo Museo Arqueolóxico Nacional no ano 1947 a Cándido
Souto.
ARES
(Ferrol-A Coruña)
Mosteiro
de Montefaro: Relevo do baustismo de Cristo por San Xoán
Bautista do século XII. No Museo Arqueolóxico Nacional.
BANDE
(A
Baixa Limia-Ourense)
Ara
a Reva Anabaraeco: Ara da que existe debate sobre a súa
procedencia. Segundo Hübner, a inscrición procede de Ruana
(Trujillo-Cáceres), se ben semella que provén de Galicia xa que o
teónimo co mesmo apelativo foi atopado na Casa dos Fornos, na cidade
de Ourense, que é onde a sitúa Prósper (2009). Moralejo lévaa
para Castro Caldelas. Dise que se atopaba en Rubiana no 1740,
e cara o 1925 no Museo Diocesán de Astorga, desparecendo despois.
Tamén a cita o P. Fidel Fita en 1911. Segundo T. Hervella estaba
rota, faltándolle a metade. Na provincia de Ourense temos Rubiás
(Allariz, Bande, A Bola, Calvos de Randín e Ramirás), Rubiá
(Valdeorras), e Rubiais (Viana do Bolo).
O
BARCO DE VALDEORRAS
(Valdeorras-Ourense)
Columna:
En La Región do 22 de outubro de 1961 dáse conta dunha
columna de máis de dous metros de altura cunha inscrición romana
que dise foi enviada ao Palacio Espiscopal de Astorga e que sería
estudada por Marcelo Macías. Descoñezo en que parte da comarca de
Valdeorras apareceu e tampouco a vin (ao menos non está identificada
como proveniente de Valdeorras) nin no museo Romano de Astorga nin no
Museo de los Caminos da mesma
cidade.
BOIRO
(O
Barbanza-A Coruña)
Puñal
de cobre: López Cuevillas e Bouza Brey (1929) citan un puñal de
cobre de base estreita e alongada onde se abren tres furados para
amarrar aparecido en Beluso, na parroquia de Bealo. Foi doado ao
Museo Antropolóxico de Madrid polo señor Abal Hermo. No Museo
Arqueolóxico Nacional.
CAMBADOS
(O
Salnés-Pontevedra)
Machado:
López Cuevillas e Bouza Brey citan un machado de talón de dous
aneis, atopado preto da torre de San Sadurniño, que foi regalado por
Cuveiro Pinol, secretario da Comisión de Monumentos de Pontevedra,
ao Museo Arqueolóxico Nacional no ano 1872.
CASTRELO
DE MIÑO (O
Ribeiro-Ourense)
Petroglifos
de Vide: Mencionados como gravura de Ribadavia. No ano 1868,
Barros Sibelo enviou á Real Academia da Historia de Madrid o debuxo de dúas
pedras con gravados, un de Vide e outro de Xinzo da Costa, en Maceda. A gravura, se aínda existe, non se redescubriu polo que só se conserva o debuxo.
CASTRO
CALDELAS (Terra
de Caldelas-Ourense)
Inscrición
de Navia (San Xoán de Camba): Século II d.C. Sábese que no ano
1787 estaba na sacristía da igrexa de San Xoán de Camba, despois
foi tapada, créndose entón que desaparecera tal como recolle o
Boletín da Comisión de Monumentos de Ourense 2 do ano 1898.
Redescubríuse a principios do século XX ao facer unhas obras, pero
nalgún momento esfumouse, reaparecendo no Museo de Astorga (no 1963
estaba alí depositada). Deuna a coñecer Cornide por referencias de
D. Pablo Rodríguez. No Museo de los
Caminos de Astorga.
CEDEIRA
(Ferrol-A
Coruña)
Torques
de Montoxo (Cedeira): Formado por unha variña maciza de sección
cadrada-romboidal; os remates son ocos en forma de perilla moi
apuntada. A peza está deformada e aberta. No Museo Arqueolóxico
Nacional.
Torques:
No Museo Arqueolóxico Nacional consérvase un negativo sobre prancha
de vidro dun torques de ouro que se di procede dalgunha pare do
concello de Ortigueira, aínda que podería proceder do castro de
Alcaiás, en Cedeira. (Creo que se trata do torques de Montoxo).
COIRÓS
(Betanzos-A
Coruña)
Torques
de ouro do castro de Flores ou de Oís: Coñecido
tamén como torques de Oís. Atopado no ano 1915. Segundo a Gaceta
de Galicia do 17 de xullo de 1915, foi atopado por un mozo de
nome Arenes, fillo dun labrego, cando regresaba da escola; seu pai,
aconsellado por xente de Betanzos, enviouno á Coruña para que o
tasaran. No Museo Arqueolóxico Nacional.
A
CORUÑA (A
Coruña-A Coruña)
Lápida
de Seti: Século XI. Inscrición en caracteres hebraicos. Segundo
Villaamil y Castro apareceu no ano 1869 na Pena dos Xudeos.
No Museo Arqueolóxico
Nacional.
COSPEITO
(A
Terra Chá-Lugo)
Torques
de A Medorra (Pumares-Arcillá): Cinco torques de ouro
dos que se desbota que pertenceran ao enxoval dunha mámoa; poden
proceder do cercano castro do Castelo. Século II-I a. C. Achado
casual, posiblemente de finais do século XIX. No Museo Arqueolóxico
Nacional.
GUNTÍN
DE PALLARES (Lugo-Lugo)
Miliario
de San Romao da Retorta: Regalado ao bispo de Astorga, Julián de
Diego y Alcolea, polo que foi presidente da Deputación de Lugo no
ano 1925, Victoriano Sánchez Latas. En San Romao da Retorta hai unha
reprodución. No Museo de los Caminos de Astorga. No mes de marzo de
2023, dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares comunicaron ao museo
de Astorga que tiñan errada a procedencia do miliario, que sitúan no
concello de Rábade.
MACEDA (Allariz/Maceda-Ourense)
Petroglifos
de Xinzo da Costa: No ano 1868,
Barros Sibelo enviou á Real Academia da Historia de Madrid o debuxo de dúas
pedras con gravados, un de Vide (Castrelo de Miño) e outro de Xinzo da Costa, en Maceda. A gravura, se aínda existe, non se redescubriu polo que só se conserva o debuxo.
MANZANEDA
(Terra
de Trives-Ourense)
Santa
María de Cesuris
(Cesuris): Era parada obrigada dos romeus que ían cara o santuario
das Ermidas (O Bolo). Segundo a tradición pertenceu a un mosteiro
templario. No Museo de los Caminos de Astorga custódianse un San
Antonio de Padua do século XVII e un Calvario do século XVI.
MONDOÑEDO
(A
Mariña Central-Lugo)
Machado
(Estelo-Os Remedios):
Machado de talón de dous aneis partido que foi regalado ao marqués
de Cerralbo por don Manuel Blanco Mamede, de Mondoñedo. Foi mercado
polo Museo Arqueolóxico Nacional a Josefa Villaamil Santiso no ano
1934, procedente da colección de José Villamil y Castro.
Puñal
de bronce da Couboeira ou da Pena Grande: Atopado
no ano 1869 na Pena Grande, preto do castro da Couboeira. Foi
adquirido polo Museo Arqueolóxico Nacional a Josefa Villaamil e
Santiso, procedente da colección de Villaamil y Castro.
MONFORTE
DE LEMOS (Terra
de Lemos-Lugo)
Machados:
Ángel del Castillo anotou que os machados foron descubertos
casualmente por un veciño da localidade. Logo vendeullos por 15
pesetas a un particular, Javier Rodríguez, que llos regalou ao
político e coleccionista Guillermo de Osma y Scull (1853-1922),
conde consorte de Valencia de Don Juan e daquelas deputado por
Monforte. Segundo Del Castillo, Osma distribuíu os machados por
varios museos. Actualmente só se ten a seguridade de onde foron a
parar cinco exemplares: dous ao Museo Arqueolóxico Nacional e tres
ao Instituto Valencia de Don Juan de Madrid. Os outros dous machados
continúan desaparecidos, se ben Ángel del Castillo asegura que Osma
doou un á Real Armería en Madrid, mais cara o ano 1927 non constaba
entre as doazóns a esta institución como puído comprobar o propio
Del Castillo. O exemplar restante sería doado a un museo de París,
o Musée de L´Homme, dato que tampouco se puído confirmar.
Nosa Señora da Antiga: Coñecida coma Os Escolapios. Mandada construír polo cardenal Rodrigo de Castro, da poderosa familia dos Lemos. Rematouse no ano 1619. Foi o cardenal, xunto con outras obras, quen trouxo A Adoración dos Magos, do pintor flamento Van der Goes, pintado probablemente arredor de mediados do século XV. Despois
de que Max Jakob Friedländer, da Gemäldegalerie,
se trasladara a Monforte para velo, conseguiu mercalo no
ano 1913 e
levalo para este museo de Berlín.
NIGRÁN (Vigo-Pontevedra)
Mosaico de Panxón: Atopado no século XIX. Ata o ano 2000 estivo en mans da familia de Blanco Cicerón. No ano 2000 foi adquirido nunha subasta en Madrid, perdéndoselle a pista. No ano 2019, o coleccionista Gonzalo Fernández-Turégano, que se atopaba en Nova York, deu co mosaico na web do anticuario Carlton Hobbs. A partir daí creou unha asociación para a súa recuperación e reunir os 58.000 euros para conseguir que regresara a Nigrán. O Concello deu 40.000 euros, e 18.000 procedentes de particulares. As últimas noticias das que dispoño son de hai uns meses, onde ao parecer o mosaico xa se atopa nun almacén de Londres mentres se xestiona o transporte.
NOGUEIRA
DE RAMUÍN (Ourense-Ourense)
Espada
de bronce: Atopada no encoro de Santo Estevo. Fáltalle o
pomo e parte da guarda, así como a punta da folla. Datada entre o
1100-1000 a. C. No Museo Arqueolóxico Nacional.
Puntas
de lanza: De bronce. Atopadas no encoro de Santo Estevo. Datadas entre o 1300-1150 a. C.
Unha fragmentada en tres partes e a outra en catro. No Museo Arqueolóxico Nacional.
Pendente
de bronce: Como nos dous casos anteriores, atopado no encoro de Santo Estevo. É de bronce macizo de sección circular.
Datado entre o 1000-900 a. C. No Museo Arqueolóxico Nacional.
ORDES
(Ordes-Coruña)
Obxecto
lítico puído:
Procedente dunha mámoa. Foi doado ao Museo Arqueolóxico Nacional
por Antonio Casares Rodríguez, rector da Universidade de Santiago, a
través do conservador do museo Fernando Fulgosio.
ORTIGUEIRA
(Ortegal-A
Coruña)
Torques:
No Museo Arqueolóxico Nacional consérvase un negativo sobre prancha
de vidro dun torques de ouro que se di procede dalgunha parte do
concello de Ortigueira, aínda que podería proceder do castro de
Alcaiás, en Cedeira. Creo que se trata do de Montoxo, en Cedeira.
OURENSE
(Ourense-Ourense)
Ara
a Reva Anabaraeco: Ara da
que existe debate sobre a súa procedencia. Segundo Hübner, a
inscrición procede de Ruana (Trujillo-Cáceres), se ben semella que
provén de Galicia xa que o teónimo co mesmo apelativo foi atopado
na Casa dos Fornos, na cidade de Ourense, que é onde a sitúa
Prósper (2009). Moralejo lévaa para Castro Caldelas. Dise que se
atopaba en Rubiana no
1740, e cara o 1925 no Museo Diocesán de Astorga, desparecendo
despois. Tamén a cita o P. Fidel Fita en 1911. Segundo T. Hervella
estaba rota, faltándolle a metade. Na
provincia de Ourense temos Rubiás (Allariz,
Bande, A Bola, Calvos de Randín e Ramirás),
Rubiá (Valdeorras), e Rubiais (Viana do
Bolo).
O
PINO (Arzúa-A
Coruña)
Torques
de prata de San Lourenzo Pastor:
Foi ofrecido ao Museo Arqueolóxico Nacional no ano 1943, aínda que
non se chegou a un acordo para a compra (consérvase unha foto). É
distinto ao torques da mesma procedencia adquirido no ano 1968 e
depositado no Museo da Coruña.
Modio
da Ponte Puñide (Gonzar): No ano 1912 ou 1913 atopouse un modio
de bronce ao facer unha escavación para aplanar un terreo propiedade
de Joaquín Castro. No Museo Aqueolóxico Nacional.
Togado de bronce
da Ponte Puñide (Gonzar): Primeira metade do século I d. C. No
Museo Arqueolóxico Nacional dende o ano 1938.
PORQUEIRA
(A
Limia-Ourense)
Estela
funeraria do Outeiro ou de Blendea Mantai (O Rial-Sabucedo): Foi
adquirida polo Museo Arqueolóxico Nacional no ano 1936.
REDONDELA
(Vigo-Pontevedra)
Machado:
Documentado polo Museo Arqueolóxico Nacional no ano 1878 entre os
materiais expostos na Exposición Universal de París.
RIBADEO
(A
Mariña Oriental-Lugo)
Diademas
de Ribadeo: Existe certa controversia canto ao lugar onde se
atoparon as tres diademas que formaban parte dun lote ofrecido nos
anos corenta do pasado século a museos e coleccións privadas.
Segundo información tirada dun artigo de María José Boveda
Fernández, As Diademas castrexas de "Galicia"
(Centro de Estudos do Patrimonio da Universidade portuguesa de
Guimaraes), trátabase de tres pezas case idénticas que, segundo os
vendedores, procedían dunha comarca próxima a Ribadeo. As diademas
foron mercadas polo Museo Arqueolóxico Nacional de Madrid, o Louvre
de París e o Museo da colección de Lázaro Galdiano; esta última
atópase hoxe en día no Musee St Germain-en-Laye. (Achego unha foto
sobre nitrato de celulosa do MAN dunha diadema que si figura como
procedene de Ribadeo). Canto á que se custodia no Museo Arqueolóxico
Nacional, hoxe en día máis ca unha
diadema considérase un cinto.
Torques
de Ribadeo: Descoñécese a área de procedencia exacta. No Museo
Arqueolóxico Nacional dende o ano 1934.
Convento de San Francisco: Santa
María do Campo era a antiga igrexa do convento de San Francisco.
Deiquí dise que procede un báculo de limoges do século XIII que na
actualidade atópase no Museo Nacional d´Art de Catalunya. Foi
atopado na tumba do bispo de Mondoñedo Pelaio de Cebeira; arredor do
1855 foi despositado na catedral de Mondoñedo. Entrou no museo no
ano 1932.
RIBEIRA
DE PIQUÍN (Meira-Lugo)
Machados
de bronce
da Vara (Navallos): Da
Idade do Bronce. Tres
machados foron adquiridos por 75 pta polo Museo Arqueolóxico
Nacional a Alfonso González Belandres no ano 1931. O lingüísta,
natural de Meira, Anibal Otero, cre que proceden de tres lugares
distintos: Vara, Pousadoiro e Piñeiro.
SAMOS
(Sarria-Lugo)
Máscara
de terracota:
Representación de Dioniso con polos decorados co que semellan
froitos na súa base. As formas da cara apenas se intúen. Da
colección Stutzel, ingresou no Museo Arqueolóxico Nacional no ano
1900.
Anel
de Tenderico:
Atopado nunha finca en Romelle. Con inscrición. Mercado polo Museo
Arqueolóxico Nacional no ano 1944.
SANTIAGO
DE COMPOSTELA
(Santiago-Santiago)
Convento
de Santa Clara:
Arqueta do século XIII. No Museo Arqueolóxico Nacional.
Mosteiro
de San Paio de Antealtares:
Dúas esculturas do
século XII atópanse no Museo Arqueolóxico Nacional. No Fogg Museum de Harvard outra do século XII que ten esculpidas as imaxes de tres apóstolos.
SILLEDA (O Deza-Pontevedra)
Mosteiro de Carboeiro: No
ano 1980, o Museo Marès de Barcelona mercou a Ericka Birk, viúva do
empresario e coleccionista de orixe alemana, Franciso Birk, dúas
esculturas que ao menos ata os anos trinta adornaban o tímpano da
igrexa mosteiral de Carboeiro. No mes de xaneiro de 2023, o museo
iniciou un informe para aclarar se proceden de Carboeiro tras
coñecerse a existencia de documentos do Arquivo de Galicia e o Arquivo
Xeral da Administración do Estado que proban a substración ilegal
das pezas. Nos últimos anos, os investigadores Alfredo Abeledo e
Antonio Vidal Neira teñen publicados varios artigos sobre estas e
outras pezas que desapareceron de Carboeiro.
SOBRADO
DOS MONXES (Terra
de Melide-A Coruña)
Torques
de prata de
Sobrado dos Monxes:
Descoñécese en que
parte do concello foi atopado.
No
Museo Arqueolóxico Nacional.
SOUTOMAIOR
(Vigo-Pontevedra)
Machado:
López Cuevillas e Bouza Brey (1929) citan un machado de talón de
dous aneis que foi doado no 1872 por Francisco Sancho Gutiérrez ao
Museo Arqueolóxico Nacional.
VILAMARTÍN
DE VALDEORRAS
(Valdeorras-Ourense)
Mosteiro
de Correxais: Documentado no ano 922.
No Museo de los Caminos de Astorga hai unha talla da Inmaculada do
século XVIII procedente de Correxais.
PROVINCIA
DA CORUÑA
Torques
de Ouro: Só se sabe que procede da provincia. No Museo
Arqueolóxico Nacional.
PROVINCIA
DE LUGO
Torques
de ouro: Só se sabe que procede da provincia. No Museo
Arqueolóxico Nacional.
Aros
de ouro: Só se sabe que proceden da provincia. Formaban parte
dun lote de cinco torques e unha parella de anelas adquiridos no
mercado de antigüidades no ano 1992.
PROVINCIA DE OURENSE
Torques: Dous torques que foron adquiridos polo British
Museum de Londres nunha subasta no ano 1960. O arqueólogo catalán, Luis Pericot, dixo que poderían proceder da provincia de Ourense, na fronteira con Portugal.
OUTRAS PEZAS
O Museo Arqueolóxico Nacional custodia outras pezas de procedencia descoñecida, se ben é probable que, senón todas, algunhas procedan de Galicia.
