GLOSARIO DE TERMOS
Abade/Abadesa: Superior ou superiora dun mosteiro. O nome deriva do latín abbas que segue, á súa vez, a palabra grega que significa pai. Segundo a norma bieita debía ser elixido pola comunidade e o seu cargo era vitalicio.
Abrasión: Técnica empregada para gravar os petroglifos raendo ou desgastando a pedra por frición.
Abrigo rochoso: Covas e saíntes naturais nas rochas onde se instalaban as poboacións no Paleolítico e Epipaleolítico.
Abucinado: Van no que o ancho aumenta ou disminúe progresivamente dun paramento a outro.
Acheulense: Período do Paleolítico Inferior que toma o nome do xacemento francés de St. Acheul, en Francia. Técnica de retoque aplicada sobre obxectos líticios previamente tallados.
Ábsida: Parte da igrexa situada na cabeceira, xeralmente ten planta semicircular e cuberta con casquete de cuarto de esfera. Tamén pode presentar planta poligonal.
Acéfalo: Sen cabeza ou remate.
Acrópole: Parte elevada e amurallada.
Acubillo: En arqueoloxía, conxunto de pezas agochadas nun xacemento.
Adarve: Parte superior dunha muralla, onde se levantan as ameas que pode formar un paseo en todo o seu perímetro.
Adro: Recinto pechado, e xeralmente porticado que precede á entrada dun edificio.
Agostiño: Relixioso que segue a regra de San Agostiño (354-430) que tamén foi seguida por varias congregacións eremíticas que xurdiron en Italia a principios do século XIII. Esta orde foi organizada ao estilo das ordes mendicantes.
Agricultura: A agricultura e a gandería (domesticación de animais) comezaron no Neolítico.
Aixola: Peza de metal ou pedra pulida empregada como elemento cortante.
Alabarda: Arma de pedra tallada, con forma triangular, do período megalítico. Tamén se coñece con este nome un tipo de arma da Idade do Bronce cunha gran punta, enmangada nunha hasta, representada nos petroglifos galegos.
Albións: Pobo prerromano. Citado por Plinio o Vello. Habitarían nas marxes do río Navia. Na desembocadura do río Eo atopouse unha inscrición adicada a un principis Albionum.
Albións: Pobo prerromano. Citado por Plinio o Vello. Habitarían nas marxes do río Navia. Na desembocadura do río Eo atopouse unha inscrición adicada a un principis Albionum.
Alegoría: Representación simbólica de ideas abstractas, por medio de figuras ou atributos.
Aleiro: Parte do tellado que sobresae do muro.
Alfabeto: Grafías con que se escribe unha lingua. Os primeiros alfabetos teñen unha antigüidade duns 7.000 anos. A súa forma máis primitiva é a ideográfica que identifica cada idea ou obxecto cun son ou cun signo.
Alfinete: Hasta de metal, puntiaguda nun extremo e con cabeza no extremo oposto, empregada no mundo prerromano e romano, como agulla ou prendedor do pelo.
Aliaxe: Mestura de dous ou máis metais para crear un novo.
Aliñamento: Sucesión rectilínea de megalitos, xeralmente pedrafitas, dispostos formando fileiras.
Alxibe: Cisterna. Construción subterránea para almacenar auga.
Amea: Cada un dos primas que coroan unha muralla para resgardar aos seus defensores.
Amanuense: Escribiente, copista, principalmente referido aos monxes encargados de copiar e iluminar códices.
Amuleto: Obxecto ao que se lle adxudican virtudes extraordinarias. Talismán.
Anáglifo: Obra tallada de relevo avultado.
Áncora: Instrumento pesado en forma de arpón ou dobre anzol que se bota ao mar ou ao río para que cave no fondo e asegure o barco.
Anel: Tira de forma circular, xeralmente metálica, simple ou con engaste de pedras preciosas, etc. Aro.
Anepígrafo: Termo aplicado ás aras, lápidas, miliarios, moedas, etc. que non teñen inscrición.
Ánfora: Vasilla cerámica de gran tamaño con dúas asas utilizada para o transporte, tanto de sólidos como de líquidos, principalmente por vía marítima.
Animismo: Adoración das forzas da natureza.
Animismo: Adoración das forzas da natureza.
Anta: Construción megalítica de carácter funerario formada por varios ortostatos verticais cubertos por un ou varios horizontais a modo de tampa.
Antecastro: Área fortificada engadida ao castro. Se non dispón de restos de construcións estaría destinado a gardar o gando ou para aproveitamento agrícola dentro do recinto.
Antepeito: Muro protector aos lados dunha ponte ou plataforma.
Antracoloxía: Disciplina que estuda os restos de madeira e plantas, por veces carbonizados, que permite a súa identificación.
Antrópico: Alusión ao que resulta alterado ou modificado pola actividade humana.
Antropoloxía: Disciplina que ten por obxecto as características físico-biolóxicas do ser humano, así como as súas producións culturais.
Antropomorfo: Representación que suxire a forma do corpo humano e que se aplica á escultura, motivos decorativos, etc.
Apotropaico: Que serve para atraer ou alonxar a influencia dos malos espíritus. Pequenas esculturas e amuletos prehistóricos interprétanse con esta finalidade.
Ara: Pedra consagrada á divindade. Altar.
Arcada: Sucesión de arcos.
Arco: Elemento de liña curva que se apoia en dous elementos verticais, xeralmente piares ou columnas. No mundo romano o máis característico era o arco de medio punto (cando a curvatura é unha semicircunferencia). Tamén están os apuntados, de ferradura, etc.
Aresta: Liña de intersección de dous planos que forman ángulo diedro.
Arqueoloxía: Ata non hai moito tempo considerábase á arqueoloxía como unha ciencia auxiliar da Historia que estudaba a Antigüidade a través dos restos materiais deixados polo home. Mais hoxe en día cómpre concibila como unha ciencia de seu, que complementa á Historia con documentos materiais. Ao mesmo tempo a metodoloxía arqueolóxica enfocábase cara a Prehistoria e a Antigüidade, mais na actualidade abrangue etapas máis recientes como a Arqueoloxía Medieval, a Arqueoloxía Moderna ou a que se centra no estudo, tan dos nosos días, dos restroballos urbanos que deu orixe á Arqueoloxía Industrial.
Arqueozooloxía: Disciplina que estuda a fauna aparecida nos depósitos arqueolóxicos.
Arquitectura: Arte e técnica que aplica os seus principios ao deseño, emprazamento e construción de edificios.
Arquivolta: Cara frontal dun arco cando está decorado. En plural, conxunto de arcos abucinados que forman unha portada.
Arracada: Peza da ourivería para adorno das orellas. Asociada á Cultura Castrexa.
Arranque: Plano de onde nace un arco ou unha bóveda.
Arrianismo: Doutrina predicada polo presbítero Arrio (280-336). Negaba a divindade de Xesús, que aínda sendo fillo de Deus non comparte os atributos do Pai. Extendeuse por Oriente e entre os pobos xermánicos. En Galiza foron arrianos durante distintos períodos de tempo os suevos e os visigodos.
Arróns: Pobo prerromano que ocuparía a comarca de Ortegal. Plinio sitúaos entre os Iadoves eos Arrotrebas.
Ártabros: Pobo prerromano de orixe celta que ocuparían a zona comprendida entre as rías da Coruña e Ferrol. Estrabón diferénciaos dos Galaicos.
Arróns: Pobo prerromano que ocuparía a comarca de Ortegal. Plinio sitúaos entre os Iadoves eos Arrotrebas.
Ártabros: Pobo prerromano de orixe celta que ocuparían a zona comprendida entre as rías da Coruña e Ferrol. Estrabón diferénciaos dos Galaicos.
Arte rupestre: Arte en que os motivos foron gravados ou pintados en superficie rochosa, xeralmente ao aire libre.
Artesoado: Teito de madeira ao descuberto, cando o seu conxunto ofrece a forma de artesa invertida.
As: Unidade monetaria dos inicios da amoedación romana. Os primeiros ases coñécense como as signatum e as librarum. Tamén existen ases acuñados na Península, evidentemente con influencias romans. Son de bronce, e no numerario romano foron substituídos como unidade a efectos reais polo denario de prata.
Aspilleira: Van con forte derrame ao interior que posúen os muros para permitir a defensa protexendo ao defensor.
As: Unidade monetaria dos inicios da amoedación romana. Os primeiros ases coñécense como as signatum e as librarum. Tamén existen ases acuñados na Península, evidentemente con influencias romans. Son de bronce, e no numerario romano foron substituídos como unidade a efectos reais polo denario de prata.
Aspilleira: Van con forte derrame ao interior que posúen os muros para permitir a defensa protexendo ao defensor.
Atalaia: Torre de vixiancia.
Atrium: Peza central da casa romana, sala de entrada.
Auga: Vertente dun tellado.
Áureo: Moeda romana, da época de César, con valores de vinte e cinco denarios e cen sestercios. Sobreviviu ao longo do Imperio.
Azilense: Período do Mesolítico que toma o nome do xacemento francés de Mas d´Azil.
Bailía: Sinónimo de encomenda, utilizado polas ordes militares.
Balaustrada: Serie de balaustres formando varanda.
Bailía: Sinónimo de encomenda, utilizado polas ordes militares.
Balaustrada: Serie de balaustres formando varanda.
Balaustre: Columniña de perfil composta por molduradas cadradas e curvas, ensanchamentos e estreitamentos sucesivos, que se emprega para ornamentar varandas, etc.
Balneum: Establecemento público para baños.
Bandua: Divindade celta de Galaicos e Lusitanos, considerado como o deus da guerra. O seu culto xerou confrarías de guerreiros que vivían no monte adicados á guerra e á caza. Nas fontes romanas aparece asociado a Marte. En Eiras, preto do castro de San Cibrán de Las (San Amaro) atopouse unha ara onde aparece o nome do castro: Lansbrica.
Bandua: Divindade celta de Galaicos e Lusitanos, considerado como o deus da guerra. O seu culto xerou confrarías de guerreiros que vivían no monte adicados á guerra e á caza. Nas fontes romanas aparece asociado a Marte. En Eiras, preto do castro de San Cibrán de Las (San Amaro) atopouse unha ara onde aparece o nome do castro: Lansbrica.
Barbacá: Pequena fortaleza adiantada destinada á defensa e acceso a pontes, cidades, etc.
Bárbaro: Termo con que os antigos gregos designaban aos pobos non helénicos, con independeza do seu grado de civilización. Pasou aos romanos como sinónimo de estranxeiro inculto.
Barroco: Estilo que se desenvolveu durante o século XVII e a primeira metade do XVIII caracterizado pola profusión de volutas e outros adornos nos que predomina a liña curva.
Basa: Parte inferior da columna sobre a que descansa o fuste.
Basamento: Parte baixa dun edificio, que xeralmente presenta un aspecto macizo.
Berobreo: Nome dun deus galaico identificado co Máis Alá e coa morte. Os epígrafes do século IV a. C. atopados no Facho de Donón (Cangas), nun total de 174, falan dunha divindade á que se acodía na procura de saúde, dedicándolle aras e estelas. O culto a esta divindade mantívose ata a chegada do cristianismo que, sen poder erradicalo, substituíu ao deus galaico pola figura de Santo André.
Berobreo: Nome dun deus galaico identificado co Máis Alá e coa morte. Os epígrafes do século IV a. C. atopados no Facho de Donón (Cangas), nun total de 174, falan dunha divindade á que se acodía na procura de saúde, dedicándolle aras e estelas. O culto a esta divindade mantívose ata a chegada do cristianismo que, sen poder erradicalo, substituíu ao deus galaico pola figura de Santo André.
Betilo: Peza prehistórica, tipo ídolo, de aspecto antropomorfo.
Biblioteca: Institución que custodia, ordena e cataloga libros.
Bieitos: Orde monástica fundada por San Bieito de Nursia no ano 529.
Biface: Peza lítica tallada polas dúas caras para lograr un fío ou aresta cortante.
Bóveda: Obra arqueada que cubre espazos entre muros ou piares. Existen varios tipos: en abano, de aresta, de canón, de canón apuntado, claustral, etc.
Brácaros: Pobo prerromano que habitaría no noroeste de Portugal, entre os ríos Támega e Cávado. O seu territorio chegaría ata o Douro.
Breogán: Mítico rei de Galiza, fillo de Brath. Dise que a súa estirpe chegou a Galiza dende Exipto onde se atopou un escudo celta en Faiyum, feito que leva a algúns autores a teorizar a súa presenza como mercenarios no ano 274 a.C. Segundo o Leabhar Ghabhala Érenn (Libro das invasións de Irlanda) do século XI, o rei Breogán fundou a nación céltica galega, construíndo en Brigantium unha torre dende a que se divisaba Irlanda ata onde se dirixiu Ith que sería asasinado. Mil, neto de Breogán, como vinganza, saíu para Irlanda e conquistouna.
Brácaros: Pobo prerromano que habitaría no noroeste de Portugal, entre os ríos Támega e Cávado. O seu territorio chegaría ata o Douro.
Breogán: Mítico rei de Galiza, fillo de Brath. Dise que a súa estirpe chegou a Galiza dende Exipto onde se atopou un escudo celta en Faiyum, feito que leva a algúns autores a teorizar a súa presenza como mercenarios no ano 274 a.C. Segundo o Leabhar Ghabhala Érenn (Libro das invasións de Irlanda) do século XI, o rei Breogán fundou a nación céltica galega, construíndo en Brigantium unha torre dende a que se divisaba Irlanda ata onde se dirixiu Ith que sería asasinado. Mil, neto de Breogán, como vinganza, saíu para Irlanda e conquistouna.
Bronce: Aliaxe de estaño e cobre.
Buril: Peza tallada rematada en ángulo diedro empregado para gravar.
Busto: Representación dunha figura humana que comprende a cabeza, colo, ombros e o inicio dos brazos e do peito.
Cabeceira: Testeiro da igrexa ou parte no que se encontra o altar principal.
Cachotaría: Pedras sen labrar unidas con argamasa nun muro.
Caetra: Escudo redondo característico da Cultura Castrexa. Por extensión, denomínase á moeda de bronce que leva representado no seu reverso este escudo.
Calco: Calquera procedemento para obter unha copia exacta. Utilízase principalmente para as gravuras rupestres ao aire libre.
Calcolítico: Do grego calcos, cobre, e lithos, pedra. Período da Prehistoria na que se inicia a metalurxia, sendo o cobre o primeiro material traballado. En Galiza xurde arredor do 2300 a.C. Coñecido tamén como Eneolítico.
Caldarium: Sala quente das termas romanas.
Cáliz: Vaso sagrado utilizado na misa para a consagración do viño.
Calzada: Ver vía.
Cámara megalítica: No enterramento, cámara composta por ortostatos, variables en número e tamaño.
Camiño de rolda: Corredor, resgardado do exterior, que circunda por dentro a parte superior dunha fortaleza.
Camiño de rolda: Paso protexido do exterior situado na parte alta das murallas.
Campamento romano: Instalación que albergaba ás forzas do exército e cuxa disposición influíu nas concepcións urbanísticas posteriores. Nos primeiros momentos da invasión non eran permanentes. Co paso do tempo sitúanse en lugares ben comunicados, ás beiras das vías principais, e dótanse dunha serie de estruturas defensivas e habitacionais de carácter permanente.
Campanense: Cerámica romana que debe o nome porque procede da Campania (Italia) caracterizada polo seu verniz de cor negra ou agrisada.
Campaniforme: Denominación que se lle dá a un tipo de cerámica pola súa forma de campá invertida e decorada con bandas. Aparece ao final do Megalitismo.
Camposanquense: Pico neolítico proveniente dos xacementos de Camposancos (A Guarda).
Canón: Bóveda.
Cantaría: Arte e técnica de traballar a pedra, tallándoa, para a construción.
Canzorro: Peza que serve de soporte dalgún elemento arquitectónico esculpido, xeralmente, con formas fantásticas. Típico das construcións románicas.
Capitel: Elemento colocado sobre o fuste da columna que sostén directamente ao arquitrabe. Pode estar decorado e adoptar diversas formas.
Cáporos: Pobo prerromano citado por Plinio o Vello e Ptolomeo. A eles fai mención no século VI o Parochiale suevorum como unha das parroquias pertencentes á sé de Iria Flavia.
Cáporos: Pobo prerromano citado por Plinio o Vello e Ptolomeo. A eles fai mención no século VI o Parochiale suevorum como unha das parroquias pertencentes á sé de Iria Flavia.
Carbono 14: Isótopo radiactivo do carbono natural, cuxo período de desintegración é coñecido, e que se atopa en toda materia orgánica. Dende o instante en que esta deixa de vivir, o C 14 comeza a desintegrarse, podéndose, polo tanto, medir o tempo que fai da morte do material que se estuda.
Carta de Couto: Documento no que o rei outorga un couto a alguén, é dicir, segrega do reguengo un espazo que pasará a depender dun señor ou institución.
Carpoloxía: Disciplina que estuda os restos de sementes e froitos que aparecen nos depósitos arqueolóxicos.
Carta de Couto: Documento no que o rei outorga un couto a alguén, é dicir, segrega do reguengo un espazo que pasará a depender dun señor ou institución.
Carpoloxía: Disciplina que estuda os restos de sementes e froitos que aparecen nos depósitos arqueolóxicos.
Cartografía: Ciencia que se ocupa da realización de mapas e planos nos que se representa determinada información. O grego Eratóstenes (s. III a.C.) deduciu unha medición da Terra e debuxou o primeiro mapa coñecido.
Casco: Gorro posterior, arma defensiva, xeralmente metálico e cuxa forma se adapta á anatomía da cabeza, a cara e incluso o pescozo.
Castelo: Edificación fortificada con muros e torres rodeada, ás veces, por un foxo, para estancia e defensa dos señores feudais.
Castra: Campamento romano, máis ou menos temporal de forzas do exército.
Castro: Asentamento ou recinto xeralmente fortificado, de forma oval ou circular, situado a maioría das veces no cumio de outeiros pero tamén presentes en esporóns costeiros, ladeiras de zonas montañosas, illas e chairas.
Cata: En arqueoloxía, zona reducida en extensión que se escava co fin de orientar ao arqueólogo sobre as características xerais da área a escavar con máis amplitude.
Catolicismo: Doutrina que recoñece ao papa de Roma como xefe supremo de toda a cristiandade, herdeiro espiritual de San Pedro.
Ceca: Lugar onde acuñaba moeda. Na Península as cecas máis antigas remóntanse aos cartaxeneses (s. III a.C.) e foron numerosas durante os períodos romano e visigodo.
Celtas: Grupo de pobos centroeuropeus que chegaron á Península Ibérica entre os séculos VII e VI a.C. (hai quen fala da súa presenza xa no século XII a.C.). A súa orixe remóntase ao segundo milenio a.C. Para moitos investigadores, a sociedade celta estruturábase en clans, eran animistas e contaban cunha clase sacerdotal. Os celtas chamábanse así mesmo galiain que daría galo, gálata e galego. Falan deles Heródoto, Xulio César, Diodoro Sículo, Estrabón, Pomponio Mela, etc.
Cerámica: Obxecto fabricado con arxila húmida que se endurece por cocción ou secado.
Cibarcos: Pobo prerromano. Citado por Plinio que os sitúa no Convento Lucense. Ocuparían o actual Ribadeo, separados dos Albións polo río Eo. En Barreiros temos a parroquia de Cabarcos que Vicetto identifica como continuidade do nome.
Cibarcos: Pobo prerromano. Citado por Plinio que os sitúa no Convento Lucense. Ocuparían o actual Ribadeo, separados dos Albións polo río Eo. En Barreiros temos a parroquia de Cabarcos que Vicetto identifica como continuidade do nome.
Ciborio: Parte da cúpula que descansa nos arcos principais.
Cicel: Peza de pedra puída alongada cun extremo cortante.
Cicelado: técnica de ourivería que, por medio de golpes miúdos de martelo sobre o cicel, consegue as arestas ou planos de modelado.
Cimbra: Armazón de madeira en torno á que se constrúe unha bóveda ou un arco.
Cipo: Piastra ou columna que ten unha función conmemorativa ou funeraria.
Ciprianillo: Libro composto por receitas e rituais máxicos onde salienta o título VIII, Da busca de tesouros, onde se localizan 148 lugares. Para usalo con éxito hai que buscar a herba cabreira, ademais dun cura que, vestido de estola, non só debe saber ler, senón tamén desler. O crego debe ter, ademais, moito valor xa que cando saia o encanto en forma de serpe, co tesouro, non debe nin fuxir nin suspender a lectura, xa que se fai algunha desas cousas quedan encantados el e os seus acompañantes.
Círculos lítico: Construción megalítica formada pola disposición, en círculo, de pedrafitas. Cromlech.
Ciprianillo: Libro composto por receitas e rituais máxicos onde salienta o título VIII, Da busca de tesouros, onde se localizan 148 lugares. Para usalo con éxito hai que buscar a herba cabreira, ademais dun cura que, vestido de estola, non só debe saber ler, senón tamén desler. O crego debe ter, ademais, moito valor xa que cando saia o encanto en forma de serpe, co tesouro, non debe nin fuxir nin suspender a lectura, xa que se fai algunha desas cousas quedan encantados el e os seus acompañantes.
Círculos lítico: Construción megalítica formada pola disposición, en círculo, de pedrafitas. Cromlech.
Cista: Estrutura funeraria individual de forma cadrada ou rectagunlar, xeralmente megalítica, que en Galiza se asocia á Idade do Bronce.
Císter: Orde relixiosa bieita fundada por Roberto de Molesmes no ano 1098. O maior florecemento acadouno con Bernardo de Clairvaux.
Cisterciense: Arquitectura difundida pola orde do Císter, caracterizada pola austeridade e que marcou a transición ao gótico.
Citania: Termo aplicado a algúns castros de Portugal que se utilizou en Galiza para designar os grandes castros.
Civilización: Características culturais, sociais ou de desenvolvemento material que distinguen a unha sociedade ou grupo de sociedades e que pode abarcar ámbitos xeográficos e etnográficos máis amplos.
Clan: Na antropoloxía cultural, o termo designa ao grupo de parentesco unilateral que descende e toma nome dun antepasado común. Son agrupacións de parentesco extensas, divididas en linaxes e outras categorías onde a descendencia pode ser patrilineal ou matrilineal.
Clase social: Conxunto de individuos que comparten unha situación económica e social.
Clásico: Que se refire ou pertence á civilización grecorromana.
Claustro: Parte dun mosteiro ou templo formado por galerías abertas que delimitan un patio e separada del por columnas ou arquerías.
Clausura: Réxime da vida conventual que impede que aos membros dunha comunidade relixiosa a saír do convento e a relacionarse co resto da sociedade.
Clave: Doela central dun arco.
Clero: Conxunto de eclesiásticos. Divídese en regular, que vive conforme a unha regra, e secular, o que non vive seguindo unha regra nin en comuniade.
Cluniacense: Pertencente á orde de Cluny, fundada no 910, e que constituíu a primeira reforma da orde beneditina.
Cluniacense: Pertencente á orde de Cluny, fundada no 910, e que constituíu a primeira reforma da orde beneditina.
Códice: Antigo manuscrito.
Coelernos: Pobo prerromano. Citados por Plinio, Ptolomeo e no Padrón dos Pobos de Chaves. Ptlomeo sitúa a capital en Coeliobriga, no castro de Castromao, en Celanova. Ocuparían o baixo Arnoia e as estribacións da serra do Leboreiro.
Coelernos: Pobo prerromano. Citados por Plinio, Ptolomeo e no Padrón dos Pobos de Chaves. Ptlomeo sitúa a capital en Coeliobriga, no castro de Castromao, en Celanova. Ocuparían o baixo Arnoia e as estribacións da serra do Leboreiro.
Cohorte: Unidade militar romana, composta por 500 homes, que formaba parte dunha lexión.
Columna: Pé ou soporte vertical que se utiliza para soster cubertas ou outras partes dunha construción.
Combinación circular: Na arte rupestre, teñen como base o círculo ou a liña curva, con numerosas variantes.
Conde: Señor feudal que gobernaba un territorio. O seu máis lonxano precedente son os comites romanos, persoas de confianza do emperador a quen este encargaba distintos asuntos. Entre os bárbaros, os achegados ao rei denominábanse comites palatii. O cargo acabou por converterse en hereditario.
Conquista romana: Xa dende a primeira expedición de Décimo Xullo Bruto no 137 a.C., o interese dos romanos por Galiza non só era militar, senón, sobre todo, económico tal como o demostran expedicións posteriores. No ano 96 a.C., Publio Craso busca as Illas Cassitérides, famosas polas súas minas de estaño; Xullo César chega ao golfo Ártabro (rías de Betanzos, A Coruña e Ferrol) no 61 a.C. na procura de botín e comprobar, in situ, as riquezas mineiras, ademais de deixar aberta unha ruta comercial por mar. Expedicións que non se interromperon (Perpena no 74 a.C., Fabio Máximo no 47 a.C.) ata a conquista definitiva da Gallaecia durante as chamadas Guerras Cantábras (episodio do Medulio incluído) que obrigaría ao propio Augusto a intervir persoalmente rematando definitivamente coa derradeira resistencia peninsular (ano 16 a.C.).
Construción romana: Entre os elementos abundantes que se conservan está o tellado, que combinan as formas curvas e planas, ímbrices e tégulas. Tamén son abundantes os tixolos para diferentes usos: paredes, piares, arcos, bóvedas, etc. Das paredes, ademais dos baixos muros que se conservan in situ, consérvanse fragmentos de revoques feitos de estuco (morteiro de cal e po de mármores), que poden adornar tanto os teitos, con molduras de formas xeométricas e vexetais, como as paredes, pintadas con diferentes motivos e cores. No nivel do chan atopamos os mosaicos, tamén ricamente decorados, con combinacións de pequenas teselas de diversas cores que se colocaban sobre unha capa de opus signinium, un morteiro elaborado a base de cal, area e po de tixolo, que é a forma común para todo tipo de pavimentos hidráulicos. En ocasións o chan aséntase sobre o hipocausto, que é o sistema de calefacción radiante do que dispoñen comunmente as residencias de luxo. Este consiste nun forno e unha serie de galerías construídas para a condución de aire quente a todas as estancias da residencia.
Cónsul: Maxistrado supremo da República romana. No 506, os romanos substituíron a figura do rei por un maxistrado.
Construción romana: Entre os elementos abundantes que se conservan está o tellado, que combinan as formas curvas e planas, ímbrices e tégulas. Tamén son abundantes os tixolos para diferentes usos: paredes, piares, arcos, bóvedas, etc. Das paredes, ademais dos baixos muros que se conservan in situ, consérvanse fragmentos de revoques feitos de estuco (morteiro de cal e po de mármores), que poden adornar tanto os teitos, con molduras de formas xeométricas e vexetais, como as paredes, pintadas con diferentes motivos e cores. No nivel do chan atopamos os mosaicos, tamén ricamente decorados, con combinacións de pequenas teselas de diversas cores que se colocaban sobre unha capa de opus signinium, un morteiro elaborado a base de cal, area e po de tixolo, que é a forma común para todo tipo de pavimentos hidráulicos. En ocasións o chan aséntase sobre o hipocausto, que é o sistema de calefacción radiante do que dispoñen comunmente as residencias de luxo. Este consiste nun forno e unha serie de galerías construídas para a condución de aire quente a todas as estancias da residencia.
Cónsul: Maxistrado supremo da República romana. No 506, os romanos substituíron a figura do rei por un maxistrado.
Contexto arqueolóxico: Refírese a todo o que arrodea un achado arqueolóxico, achegando información para a súa situación nun espazo e nun tempo determinado, facilitando a súa comprensión.
Contraforte: Obra maciza de albanelaría, a modo de piastra acaroada ao muro, que serve para reforzalo nos puntos no que soporta maiores empuxes.
Convento: Orixinariamente, casa relixiosa propia das ordes mendicantes.
Convento xurídico: Nome que os romanos deron ás divisións administrativas das provincias creadas por Roma. A Galiza actual pertencía a tres conventos: O Bracarense, con capital en Braga, o Asturicense, con capital en Astorga, e o Lucense, con capital en Lugo.
Cornixa: Remate saínte dun edificio.
Corredor: Paso que emboca na anta.
Coiraza: Estrutura en pedra que envolve a mámoa, tanto para protexela da erosión como para facela visible na paisaxe.
Coitelo de sílex: Peza que ten un bordo sen retoque, cortante, mentres o outro conserva o córtex ou foi retocado de xeito que non corte.
Coso: Deus guerreiro dos galaicos que gozou de gran popularidade. Foi un dos máis venerados na antiga Gallaecia. Hai autores que sinalan que Coso e Bandua son o mesmo deus.
Couto: Espazo de distinta extensión no que a monarquía ten cedidos seus dereitos públicos a unha persoa ou institución.
Coventina: Deusa céltica das augas que representa a abundancia e a fertilidade, venerada na Gallaecia.
Coso: Deus guerreiro dos galaicos que gozou de gran popularidade. Foi un dos máis venerados na antiga Gallaecia. Hai autores que sinalan que Coso e Bandua son o mesmo deus.
Couto: Espazo de distinta extensión no que a monarquía ten cedidos seus dereitos públicos a unha persoa ou institución.
Coventina: Deusa céltica das augas que representa a abundancia e a fertilidade, venerada na Gallaecia.
Coviña: Na arte rupestre, ocos semiesféricos escavados na pedra.
Cremación: Procedemento utilizado en determinados rituais funerarios consistente en queimar os cadáveres.
Cripta: Capela subterránea que serve de cámara sepulcral. Santuario subterráneo.
Crisol: Recipiente de barro refratario ou de metal utilizado para fundir os metais.
Croa ou acrópole: É a parte máis elevada do castro, xeralmente amurallada.
Crónica: Relato de acontecementos segundo a orde cronolóxica en que acaeceron. As antigas crónicas teñen gran importancia para a reconstrución histórica.
Cronocultural: Unión do tempo e a cultura.
Cronoloxía: Ciencia que fixa a orde e a data en que sucedeu un feito. en Arqueoloxía trabállase habitualmente con dúas dimensións: Cronoloxía absoluta e Cronoloxía relativa. Para datar os achados arqueolóxicos existen varios medios que permiten establecer unha cronoloxía máis ou menos exacta.
Cruz: Figura formada por dúas liñas que se atravesan ou cortan en ángulo recto e que reciben o nome de brazos.
Cultura: Conxunto de hábitos, coñecementos, valores sociais e manifestacións artísticas dunha época, dun pobo ou dun grupo social.
Cultura Castrexa: Baixo esta denominación englobaríanse todas as formas culturais que se desenvolveron nos castros dunha área xeográfica determinada que comprende o Noroeste peninsular. Con distintas matizacións, a Cultura Castrexa abrangue dende o século VI a.C. ata finais do século I d.C., coincidente maiormente coa Idade do Ferro.
Cultura material: Relativo a todos os obxectos que fan posible a vida humna nunha contorna determinada.
Cuncheiro: Depósito que se atopa nos xacementos arqueolóxicos formado por restos de cunchas e espiñas de peixes.
Cúpula: Bóveda semiesférica que, xeralmente, cubre un espazo cadrado que é necesario transformar noutro circular ou octogonal, o que se consegue por medio de trompas ou pechinas.
Deambulatorio: Nave semicircular que xira arredor do coro dunha igrexa. É unha prolongación das naves laterais.
Denario: Moeda de prata de época romana, xa introducida no século III a.C. A súa acuñación comeza no ano 211 a.C., e o seu valor era de dez ases.
Dendocronoloxía: Método de datación absoluta de materiais para a obtención de datas aplicado sobre restos de troncos de madeira, baseado nos aneis de crecemento das árbores que pesentan distintos grosores por mor das variacións climáticas de cada ano.
Denticulado: Termo utilizado en tipoloxía prehistórica, aplicable a útiles que presentan unha serie de escotaduras obtidas por retoque.
Dereito romano: Conxunto de normas que regulaban o ordenamento interior do Imperio romano. Serviron de base para as lexislacións da meirande parte dos estados occidentais.
Desamortización: Proceso de privatización das terras comunais dos municipios e dos bens das congregacións relixiosas. As primeiras medidas deste tipo foron impulsadas polos ministros Álvarez Mendizábal (1836) e Pascual Madoz (1855).
Deseño: Fase de realización dunha obra de arte, intermedia entre a súa concepción e o seu acabado.
Diadema: En arqueoloxía, adorno masculino ou feminino consistente nunha cinta metálica decorada. Asociada á Cultura Castrexa. A única diadema atopada in situ é a do castro de Elviña. Sobre a (as) de Ribadeo existe certa controversia canto a onde foi atopada. O mesmo acontece coa de Bedoia, adquirida no ano 1953 polo Museo de Pontevedra.
Dominicos: Orde fundada por San Domingos no 1215. Segue a Regra de San Agostiño, tendo como tarefa prioritaria a ensinanza e a predicación.
Doela: Peza en forma de cuña, usualmente sen vértice, cuxa parte inferior unida ás das súas veciñas, forma o intradós dun arco. As doelas que compoñen o arco caracterízanse pola súa disposición radial.
Edafoloxía: Ciencia que estuda a natureza e as condicións do chan natural e a sua relación coa flora.
Eixo: Liña real ou imaxinaria que determina a división de algo en dúas partes iguais ou proporcionadas.
Encomenda: Nas ordes militares, lugar ou territorio cunhas rendas aparelladas no que poden vivir varios cabaleiros dirixidos por un comendador.
Endovelico: Nome de orixe celta que vén a significar "deus é moi bo". Divindade da saúde, protector da terra e da natureza, aparece asociado aos animais. Outra proposta etimolóxica é que o nome provén de *uailo, lobo, co superlativo *andei-. Hai autores que o consideran un deus céltico e outros lusitano non céltico.
Encomenda: Nas ordes militares, lugar ou territorio cunhas rendas aparelladas no que poden vivir varios cabaleiros dirixidos por un comendador.
Endovelico: Nome de orixe celta que vén a significar "deus é moi bo". Divindade da saúde, protector da terra e da natureza, aparece asociado aos animais. Outra proposta etimolóxica é que o nome provén de *uailo, lobo, co superlativo *andei-. Hai autores que o consideran un deus céltico e outros lusitano non céltico.
Eneolítico: Período prehistórico no que se une ao traballo da pedra o descubrimento do cobre, do bronce, do ouro e a prata, que se traballa con técnicas líticas.
Enxoval funerario: Conxunto de elementos, tanto de tipo utilitario coma votivo que acompañaban ao defunto. En Galiza son particularmente importantes e numerosos os enxovais megalíticos.
Epígrafe: Inscrición ou escrito curto, para conservar a memoria dunha persoa, cousa ou suceso importante.
Epigrafía: Ciencia que estuda as inscricións, clases, variedades, etc. no aspecto xurídico, votivo, funerario...
Era cristiana: Período histórico e cronolóxico iniciado co nacemento de Xesucristo. Introducido no século VI por Dionisio o Exiguo que sinalou o primeiro ano da era cristiá como o 716 da fundación de Roma.
Enxoval funerario: Conxunto de elementos, tanto de tipo utilitario coma votivo que acompañaban ao defunto. En Galiza son particularmente importantes e numerosos os enxovais megalíticos.
Epígrafe: Inscrición ou escrito curto, para conservar a memoria dunha persoa, cousa ou suceso importante.
Epigrafía: Ciencia que estuda as inscricións, clases, variedades, etc. no aspecto xurídico, votivo, funerario...
Era cristiana: Período histórico e cronolóxico iniciado co nacemento de Xesucristo. Introducido no século VI por Dionisio o Exiguo que sinalou o primeiro ano da era cristiá como o 716 da fundación de Roma.
Era romana: Sistema de datación empregado polos antigos latinos, que tiña como punto de partida o ano da fundación de Roma, no 753 a.C.
Era xeolóxica: Períodos estratigráfico que alude a unha fase da evolución xeolóxica da Terra.
Escavación arqueolóxica: Método consistente en desenterrar os obxectos realizados polo home en épocas pasadas.
Escultura: Arte de modelar, tallar, e esculpir en pedra, madeira, metal ou outro material.
Escutiforme: Termo referido ás representacións en forma de escudo.
Espada de antenas: Chámase así polo seu tipo de empuñadura.
Espiral: Liña curva que dá voltas arredor dun punto alonxándose progresivamente del.
Esquemático: Reducido ás súas liñas fundamentais, aos elementos imprescindibles ou máis significativos.
Estela: A estela é un monumento funerario, xeralmente monolítico, alto e estreito, erixida en conmemoración ou lembranza dalgún acontecemento. Son abundantes no medio rural galaico-romano. Na Gallaecia as máis representativas son as funerarias. Moitas apareceron reaproveitadas en muros das igrexas. Moitas revelan unha forte influencia romana, ben nos nomes latinizados dos mortos e dedicantes, tamén na decoración. As series de arcos, rosetas e crecentes luares, forman parte do repertorio simbólico do tránsito ao Máis Alá propio das estelas romanas nas que se quere expresar a idea de traspaso e destino astral das almas.
Esteo: Pé ou soporte vertical ou oblicuo, de pedra ou madeira, que se coloca para estear. Ortostato.
Esteo: Pé ou soporte vertical ou oblicuo, de pedra ou madeira, que se coloca para estear. Ortostato.
Estilo: Conxunto de trazos orixinais e persistentes nun artista, época, escola ou zona xeográfica que permiten identificar as obras como feitas por ou neles.
Estratigrafía: Estudo dos distintos niveis dun xacemento arqueolóxico que permite datar os distintos materiais atopados en cada estrato.
Estrato: Capa xeolóxica diferenciada das adxacentes.
Esvástica: Signo solar, que presenta formas variadas, a miúdo con aspecto circular e con numerosos radios, sinuosos ou en forma de Z.
Etnoarqueoloxía: Disciplina pola que se obtén información de sociedades actuais que pode achegar unha interpretación arqueolóxica das sociedades do pasado, compartindo métodos da antropoloxía.
Exento: Illado, só, sen contacto con nada.
Exvoto: Ofrenda á divindade en cumprimento dunha promesa, só no caso de que a petición fose atendida.
Fábrica: Construción, obra.
Fachada: A parte anterior ou principal dun edificio polo exterior.
Facho: Torre de vixiancia ubicada estratexicamente para poder comunicarse visulamente con outra.
Falcata: Espada curta con folla curva, ancha e asimétrica con enmangadura lixeiramente curvada.
Falera: Disco, xeralmente decorado, que se usaba sobre a coiraza.
Faro: Amplamente documentados nas fontes clásicas. A Torre de Hércules, citada por Orosio no século V d.C., foi o faro máis coñecido do occidente romano.
Fendedor: Peza que serve para fender. Aplicado a un útil do Paleolítico.
Fibela: Peza metálica, de forma circular e sen espiral que se empregaba para suxeitar os cintos ou correas que pasaban a través da peza.
Fíbula: Broche utilizado para suxeitar a roupa a xeito de imperdible. Moi abundantes durante a Cultura Castrexa e na Cultura Galaico-Romana.
Figurativo: Dise da arte que presenta algo identificable, en oposición ao abstracto.
Filigrana: Técnica decorativa sobre todo na ourivería do ouro, consistente na soldadura a unha variña de fíos e gránulos.
Fitomorfo: De aspecto ou forma vexetal.
Fornela: Nicho. Oco coroado por un cuarto de esfera destinado a recibir unha estatua, etc.
Foxo: Escavación profunda arredor de poboados, castelos, etc., para a súa defensa.
Frigidarium: Estancia das termas romanas para o baño en frío.
Friso: Faixa decorativa de desenvolvemento horizontal e especificamente a parte entre o arquitrabe e a cornixa nas ordes clásicas.
Frontis: Fachada anterior dun edificio. Frontispicio.
Frontón: Remate triangular ou semicircular dunha fachada, pórtico, fiestra, etc.
Furna cineraria: Recipiente destinado a conter as cinzas dos defuntos.
Fusaiola: Peza circular realizada xeralmente en cerámica ou pedra cun buraco central que se utilizaría para formar parte dos fusos utilizados no fiado.
Fuste: Parte da columna que constitúe o pé dereito, situado entre o capitel e a basa.
Franciscáns: Orde fundada por San Francisco de Asís no ano 1209 que se caracterizou pola renovación espiritual da igrexa no século XIII.
Fusaiola: Peza realizada sobre todo en pedra e en barro cocido cun oco no centro utilizada para os fusos de fiar.
Galaico Romano: Aplícase a todo o relacionado coa cultura de época romana no Noroeste peninsular.
Galaicos: Termo aplicable aos pobos que habitaban o Noroeste peninsular que abranguían a Galiza actual, norte de Portugal e o occidente de Asturias e León. Estrabón e Plinio, entre outros, denomináronos como nome de Gallaeci, posiblemente pola similitude cos galos de gálatas. Dende finais do Imperio Romano de Occidente ata a Idade Media, o termo gallaecus designou aos habitantes de Galiza.
Gárgola: Cano de desaugue dos tellados, por veces esculpido de forma fantástica.
Galaico Romano: Aplícase a todo o relacionado coa cultura de época romana no Noroeste peninsular.
Galaicos: Termo aplicable aos pobos que habitaban o Noroeste peninsular que abranguían a Galiza actual, norte de Portugal e o occidente de Asturias e León. Estrabón e Plinio, entre outros, denomináronos como nome de Gallaeci, posiblemente pola similitude cos galos de gálatas. Dende finais do Imperio Romano de Occidente ata a Idade Media, o termo gallaecus designou aos habitantes de Galiza.
Gallaecia: Nome que Roma lle deu ao Noroeste peninsular, do que deriva Galiza.
Gárgola: Cano de desaugue dos tellados, por veces esculpido de forma fantástica.
Glaciación: Época en que os glaciais ocupan grandes extensións continentais.
Gótico: Estilo que sucedeu ao románico, que se desenvolveu en Europa dende o século XII ata o Renacemento. A arquitectura distínguese pola utilización orixinal de elementos xa coñecidos pero que, distribuíndo as cargas só sobre eses elementos do edificio, permiten unha grande elevación e un alixeiramento das paredes laterais coa posibilidade de abrir grandes ventás.
Granulado: Decoración de xoias con pequenas boliñas soldadas de ouro ou prata.
Granxa: Propiedade típica do monacato cisterciense. En orixe deriva da obriga imposta polo Císter para que todas as súas granxas estivesen directamente traballadas polas comunidades dos seus mosteiros.
Grovios: Pobo prerromano. Citados por Ptolomeo, Pomponio Mela, Plinio o Vello, Silio Itálico e no Padrón dos Pobos de Chaves. Considerados como de orixe troiana. Ocuparían o val e a desembocadura do río Miño, Illas Cíes, Baiona e a ría de Vigo ata a serra da Grova. A súa capital estaría en Abóbriga (castro do Tegra) e logo no Castellumm Tyde.
Granulado: Decoración de xoias con pequenas boliñas soldadas de ouro ou prata.
Granxa: Propiedade típica do monacato cisterciense. En orixe deriva da obriga imposta polo Císter para que todas as súas granxas estivesen directamente traballadas polas comunidades dos seus mosteiros.
Grovios: Pobo prerromano. Citados por Ptolomeo, Pomponio Mela, Plinio o Vello, Silio Itálico e no Padrón dos Pobos de Chaves. Considerados como de orixe troiana. Ocuparían o val e a desembocadura do río Miño, Illas Cíes, Baiona e a ría de Vigo ata a serra da Grova. A súa capital estaría en Abóbriga (castro do Tegra) e logo no Castellumm Tyde.
Guerreiro galaico: Escultura característica da Cultura Castrexa que representan figuras humanas masculinas con adornos e armas.
Hipocausto: Espazo soterrado con columnas a través do cal pasaba aire quente para quentar a estancia superior. Aparece nas vilas romanas.
Historia: Cinencia que estuda os feitos importantes que aconteceron no pasado e protagonizados polos seres humanos.
Historiografía: Disciplina que estuda de modo crítico os escritos sobre historia, polo que se refire á exposición dos seus contidos e as fontes en que se basean.
Ibero: Relativo ao conxunto de pobos norteafricanos que habitou na Península Ibérica e algunhas zonas do sureste de Francia a partires da segunda metade do primeiro milenio a.C.
Iconografía: Descrición das representacións figuradas e dos atributos con que poden identificarse e dos que usualmente van acompañados.
Idade do Bronce: Período da Prehistoria que vai dende o 1800 ata o 600 a.C., caracterizado por importantes cambios sociais, económicos e políticos e a aparición da metalurxia coa fabricación de armas e xoias de cobre e ouro. Apoxeo dos petroglifos. Sociedade precursora da Cultura Castrexa.
Idade do Ferro: Período protohistórico caracterizado pola aparición da metalurxia do ferro, e que en Galiza se data entre os séculos VI a.C. e o século I d.C.
Idade Media: Período histórico que se estende en Europa dende principios do século V ata finas do século XV.
Ideomorfos: Signos que na arte prehistórica aparecen frecuentemente e cuxo significado é descoñecido, aínda que se cre que expresan ideas concretas relacionadas co mundo máxico-relixioso.
Igrexa: Edificio en que se xuntan os cristiáns para orar.
Imbrice: Tella curva alongada e acanalada de época romana que se utilizaba para cubrir os bordes onde se xuntaban as tegulae ou tellas planas.
Imperio romano: Período da historia de Roma comprendido entre os anos 30 a.C.-476 d.C. Aínda que a República romana xa conquistara moitos territorios entre os séculos VI-I a.C., o Imperio como tal foi creado pola entronización de César Augusto.
Incineración: Rito funerario consistente na cremación do cadáver, depositando as cinsas en urnas.
Industria lítica: Relativo á fabricación de útiles en pedra.
Inhumación: Rito funerario que consiste no enterramento ou deposición do cadáver baixo terra.
Inscultura: Gravura rupestre realizado cunha técnica de piqueteado continuo, que proporciona incisións anchas e profundas.
Interamnicos: Pobo prerromano. Citados por Ptolomeo e no Padrón dos Pobos de Chaves. No ano 1973, Rodríguez Colmenero deu noticia dun epígrafe no que os Interamnicos honran a Quinto Licinio. A lápida foi localizada en Asadur (Maceda) polo que poderían ocupar o territorio que limitan os ríos Miño, Sil e Arnoia (o nome interprétase como "os de entre ríos"). Felipe Arias sitúaos en Tras os Montes, entre Chaves e Bragança.
Interamnicos: Pobo prerromano. Citados por Ptolomeo e no Padrón dos Pobos de Chaves. No ano 1973, Rodríguez Colmenero deu noticia dun epígrafe no que os Interamnicos honran a Quinto Licinio. A lápida foi localizada en Asadur (Maceda) polo que poderían ocupar o territorio que limitan os ríos Miño, Sil e Arnoia (o nome interprétase como "os de entre ríos"). Felipe Arias sitúaos en Tras os Montes, entre Chaves e Bragança.
Intradorso: Superficie inferior dun arco, bóveda ou doela.
Labirinto: Decoración que lembra o debuxo en planta das liñas dun conxunto, xeralmente intrincado e cheo de recovecos e pasadizos.
Lámina: Tipo de lasca, por veces chamada folla, cuxa lonxitude é maior que o dobre da súa anchura.
Lápida: Lousa utilizada para gravar inscricións en honra de persoas vivas ou mortas.
Lares: Divindades menores da relixión romana que adoptan diferentes variantes e que na Gallaecia aparecen representados na epigrafía, sobre todo na formar dos lares viais ou deuses dos camiños.
Lasca: Fragmento ou estela dun núcleo de sílex ou doutra pedra semellante.
Latín: Lingua de orixe indoeuropea falada na antigua Roma. Os estudosos recoñecen o seu parentesco lingüístico co grego, o hitita e o indoiranio.
Lauda: Cuberta dun sártego ou sepulcro, por veces gravada.
Lemavos: Pobo prerromano. Citados por Plinio e Ptolomeo. Ocuparían a Terra de Lemos e a súa capital sería o castro Dactonium (no monte San Vicente do Pino, en Monforte de Lemos), citado nas Táboas de barro de Astorga. Pola epigrafía, sábese que colaboraron co exército romano, formando parte da Ala I Lemavorum e da Cohors I Lemavorum civium romanorum.
Lemavos: Pobo prerromano. Citados por Plinio e Ptolomeo. Ocuparían a Terra de Lemos e a súa capital sería o castro Dactonium (no monte San Vicente do Pino, en Monforte de Lemos), citado nas Táboas de barro de Astorga. Pola epigrafía, sábese que colaboraron co exército romano, formando parte da Ala I Lemavorum e da Cohors I Lemavorum civium romanorum.
Lenzo: Porción de muralla, en liña recta, comprendida entre dous baluartes ou cubos.
Levallois: Técnica de talla sobre lascas do Paleolítico Medio que debe o seu nome ao xacemento francés de Levallois.
Lexión: Unidade táctica do exército romano. Formada por uns 4.000 ou 6.000 soldados, entre infantería e cabalería.
Limicos: Pobo prerromano. Citados por Plinio, Ptolomeo e no Padrón dos Pobos de Chaves. Habitarían na comarca da Limia. En dúas lápidas custodiadas no Museo Arqueolóxico de Ourense, do século II d.C., cítase a Civitas Limicorum que sería a mesma da que fala séculos despois o Cronicón de Hidacio.
Lintel: Elemento horizontal que soporta unha carga, apoiando os seus extremos nas xambas ou pés dun van.
Lexión: Unidade táctica do exército romano. Formada por uns 4.000 ou 6.000 soldados, entre infantería e cabalería.
Limicos: Pobo prerromano. Citados por Plinio, Ptolomeo e no Padrón dos Pobos de Chaves. Habitarían na comarca da Limia. En dúas lápidas custodiadas no Museo Arqueolóxico de Ourense, do século II d.C., cítase a Civitas Limicorum que sería a mesma da que fala séculos despois o Cronicón de Hidacio.
Lintel: Elemento horizontal que soporta unha carga, apoiando os seus extremos nas xambas ou pés dun van.
Lítico: Referido á pedra.
Lousa: Pedra plana que se utiliza, entre outros cometidos, para empedrar.
Lucerna: Lámpada ou candil de época romana que ilumina mediante unha mecha e aceite, realizada en cerámica ou bronce.
Lug: Divindade celta cuxo atributo é a lanza. Atopado na toponimia, identifícase co deus romano Mercurio. É posible que esteamos diante dunha tripla deidade, a tríade diviña ou a morte tripla nos sacrificios humanos.
Lug: Divindade celta cuxo atributo é a lanza. Atopado na toponimia, identifícase co deus romano Mercurio. É posible que esteamos diante dunha tripla deidade, a tríade diviña ou a morte tripla nos sacrificios humanos.
Lúnula: Adorno metálico a modo de colgante que recibe o nome pola súa forma de lúa crecente.
Luz dun van: A súa anchura máxima.
Machado: Ferramenta de pedra ou de metal enmangada para cortar ou fender.
Madalenense: Período do Paleolítico Superior, ao que lle dá nome o xacemento francés de La Madeleine.
Mámoa: Túmulo artificial feito de terra ou de terra e pequenas pedras, case sempre de forma próxima á semiesfera, que sinala e garda o lugar dun ou varios enterramentos. No seu interior pódense atopar estruturas pétreas (antas). En Galiza, o tamaño medio oscila entre os 10 e 30 metros de diámetro e 1 e 2 metros de altura, se ben tamén se conservan exemplares que andan ao redor dos 60 metros de diámetro. Durante a Idade do Bronce, moitos destes monumentos funerarios foron reutilizados, tal como nolo amosan anacos cerámicos (vasos campaniformes), puntas de frecha tipo Palmela (caso da necrópole da Parxubeira, en Mazaricos), etc.
Mansio: Mansio viarum, construción situada a intervalos regulares nas vías ou calzadas. Utilizábase como lugar de descanso, relevo de cabalos, correos, etc. Marcaba o final dunha etapa.
Matres: Deidades femininas moi veneradas en Galiza e en Portugal onde se coñecen unha vintena de inscricións, algunhas con epítetos como Matribus gallaicis ("As nais galegas").
Matres: Deidades femininas moi veneradas en Galiza e en Portugal onde se coñecen unha vintena de inscricións, algunhas con epítetos como Matribus gallaicis ("As nais galegas").
Megalítico: Do grego megas, grande, e lithos, pedra. Etapa prehistórica caracterizada pola construción con grandes pedras destinadas, fundamentalmente, a usos funerarios que implica unha primeira monumentalización da paisaxe.
Mendicantes: Instituciones relixiosas cuxos membros vivían da caridade dos fregueses. As primeiras ordes mendicantes xurdiron no século XIII (franciscáns, dominicanos, agostiños).
Ménsula: Elemento sobresaínte do muro que serve para soster algunha cousa soportando presións ou pesos doutros elementos.
Mesolítico: Período prehistórico situado entre o Paleolítico e o Neolítico.
Metodoloxía: Método de investigación utilizado pola Arqueoloxía.
Microcarbóns: Partículas de carbón vexetal presentes no substrato arqueolóxico cuxas partículas, ao queimarse, son arrastradas en suspensión no aire quente e depositados de novo ao enfriarse este.
Microlito: Do grego micros, pequeno, e lithos, pedra. Denominación dada a pezas de pequeno tamaño, aplicada ao os períodos Paleolítico e Neolítico.
Mil: Neto de Breogán e sobriño de Ith. O Leabhar Ghabhala Érenn (Libro das invasións de Irlanda) conta que os fillos de Mil e os irmáns de Ith foron os que partiron dende Brigantia cunha frota de naves para conquistar Irlanda, como vinganza polo asasinato de Ith.
Mil: Neto de Breogán e sobriño de Ith. O Leabhar Ghabhala Érenn (Libro das invasións de Irlanda) conta que os fillos de Mil e os irmáns de Ith foron os que partiron dende Brigantia cunha frota de naves para conquistar Irlanda, como vinganza polo asasinato de Ith.
Miliario: Fito das calzadas romanas, de grande tamaño, que marcaba as distancias, en millas (millia pasum, mil pasos, 1480 metros) ao punto de orixe ou destino. A miúdo indicaba o nome do emperador de turno. O miliario cumpre unha dobre condición de monumento e documento.
Milla: Medida itineraria romana que equivale aos 1.500 metros, aínda que en medicións realizadas en vías romanas de Galiza os seus valores son superiores. Di o profesor Rodríguez Colmenero que non existe consenso canto ao valor métrico da milla romana. Están os que defenden un valor constante para a milla utilizada en todas as vías da Península, coincidente coa de oito estadios (1.481 metros); os que lle dan valores distintos para vías diferente, mais de lonxitude invariable ao longo de cada unha delas; e os que non só sosteñen esta última posibilidade senón, incluso, lonxitudes miliarias diversas dentro da mesma ruta.
Minería: Explotación das minas, principalmente de ouro en época romana. Mais na Gallaecia prerromana destaca a minería do ouro que permite a esistencia dunha rica ourivería castrexa.
Minería: Explotación das minas, principalmente de ouro en época romana. Mais na Gallaecia prerromana destaca a minería do ouro que permite a esistencia dunha rica ourivería castrexa.
Mitoloxía: Narración sobre divindades e heroes fabulosos. Como obxecto de estudo das estruturas sociais é moi apreciada pola antropoloxía e a etnoloxía.
Modio: Medida de capacidade romana para áridos e para líquidos, equivalente a 8,75 litros.
Moeda: Peza de metal con valor propio garantido polo poder público. Deriva do latín moneta, que segundo algúns autores respondería a un alcume itálico, cuxo templo acolleu a primeira ceca que acuñou os denarios de prata romanos.
Morteiro: Mestura de cal, area e auga, de consistencia plástica.
Moeda: Peza de metal con valor propio garantido polo poder público. Deriva do latín moneta, que segundo algúns autores respondería a un alcume itálico, cuxo templo acolleu a primeira ceca que acuñou os denarios de prata romanos.
Morteiro: Mestura de cal, area e auga, de consistencia plástica.
Molde: Peza que reproducen en negativo a forma que quere darse á figura que se trata de reproducir.
Monolito: Monumento ou columna feitos dun só bloque de pedra.
Mosaico: Tipo de pavimento feito con pequenas pezas característico das construcións romanas de certo luxo.
Mosteiro: Conxunto de edificios onde vive unha comunidade relixiosa e que se rexen polas regras da orde de pertenza.
Mosteiro familiar: Fundado por unha familia que é a súa propietaria.
Mosteiro dúplice: O que ten dúas comunidades, unha masculina e outra feminina. Foron habituais na Alta Idade Media.
Motivo: Na arte rupestre, calquera grafismo ao que se atribúe unha intención simbólica. As súas formas son moi variadas, e os usos e significados deberon de ser múltiples, sen que ata o momento haxa unha interpretación particular acerca deles.
Mosteiro familiar: Fundado por unha familia que é a súa propietaria.
Mosteiro dúplice: O que ten dúas comunidades, unha masculina e outra feminina. Foron habituais na Alta Idade Media.
Motivo: Na arte rupestre, calquera grafismo ao que se atribúe unha intención simbólica. As súas formas son moi variadas, e os usos e significados deberon de ser múltiples, sen que ata o momento haxa unha interpretación particular acerca deles.
Mouros/as: As mouras son seres fantásticos con poderes sobrenaturais do folclóre galego e portugués. Son de gran beleza e encantan aos que se cruzan no seu camiño mentres peitean os longos cabelos louros cun peite de ouro. Adoitan aparecer xunto as fontes, pontes, ríos, covas, castelos e onde hai tesouros ocultos. Leite de Vasconcelos di que eran deusas locais, espíritos da natureza. Os mouros custodiaban fabulosos tesouros. Os homes, ao contrario que as mulleres, eran escuros.
Mozárabe: No tocante ao estilo mozárabe, a denominación refírese ás técnicas peculiares creadas e empregadas por eles, nas que se uniron influxos, musulmáns, visigodos, etc.
Muíño circular: Muíño de dúas pezas, de forma circular, que funciona mediante o xiro e fricción circular da superior sobre a inferior.
Muíño naviforme ou barquiforme: Formado por dúas pezas, a base que é un bloque de pedra alisado na súa parte superior que presenta unha forma xeral de tipo rectangular redondeada polos seus extremos, e o pisón que é a pedra redondeada pola parte superior e lisa.
Muralla: Fortificación permanente dunha praza, poboado, cidade, etc.
Museo: Lugar onde de modo permanente se exhiben ao público coleccións e obxectos de arte.
Musteriense: Período do Paleolítico Medio, chamado deste xeito polo xacemento francés de Moustier. Tamén, técnica paleolítica de talla da pedra.
Narbasos: Pobo prerromano. Citados por Ptolomeo. Habitarían nas proximidades da serra do Xurés/Gerês. Hidacio fala dos montes Nerbasos onde se librou un combate, no ano 420, entre os suevos e os vándalos asdingos.
Nave: Cada un dos espazos que, delimitados por muros ou piares, se estende ao longo dun edificio.
Navia: Deidade galaica venerada por Galaicos e Lusitanos. Era a deusa dos ríos e da auga (de aí os nomes dos ríos Navia, Navea e Neiva, este último en Portugal), que facilitaría o acceso ao Alén a través da auga.
Narbasos: Pobo prerromano. Citados por Ptolomeo. Habitarían nas proximidades da serra do Xurés/Gerês. Hidacio fala dos montes Nerbasos onde se librou un combate, no ano 420, entre os suevos e os vándalos asdingos.
Nave: Cada un dos espazos que, delimitados por muros ou piares, se estende ao longo dun edificio.
Navia: Deidade galaica venerada por Galaicos e Lusitanos. Era a deusa dos ríos e da auga (de aí os nomes dos ríos Navia, Navea e Neiva, este último en Portugal), que facilitaría o acceso ao Alén a través da auga.
Naviforme: En arqueoloxía aplícase aos muíños manuais de pedra planos.
Necrópole: Lugar de enterramento de carácter colectivo. En Galiza sobresaen as mámoas e antas megalíticas.
Nemetanos: Pobo prerromano. Citados por Ptolomeo que di que a súa capital era Volóbriga. Varios autores sitúanos en terras do Bolo e de Viana do Bolo (identificando Valóbriga con O Bolo), tese da que non participan outros investigadores xa que os Nemetanos están identificados cun pobo bracarense e non asturicense que, ao parecer, pertencían tanto O Bolo como Viana do Bolo.
Nemetanos: Pobo prerromano. Citados por Ptolomeo que di que a súa capital era Volóbriga. Varios autores sitúanos en terras do Bolo e de Viana do Bolo (identificando Valóbriga con O Bolo), tese da que non participan outros investigadores xa que os Nemetanos están identificados cun pobo bracarense e non asturicense que, ao parecer, pertencían tanto O Bolo como Viana do Bolo.
Neoclásico: Estilo artístico inspirado nas formas da arte clásica que se desenvolveu a finais do século XVIII e principios do século XIX.
Neolítico: De neos, novo e lithos, pedra. Período da Prehistoria caracterizado pola existencia da agricultura, da sedentarización e xerarquización da sociedade. En Galiza adoita asociarse ao Megalitismo.
Ninfeo: Na antiga Roma, fonte monumental decorada. Orixinariamente, templo adicado ás ninfas.
Núcleo: Nódulo ou ril de sílex ou outra pedra semellante a partires do cal se obteñen útiles lascados.
Numismática: Ciencia que estuda as moedas (nummus) e medallas. Pode achegar testemuñas dos intercambios e da economía dos pobos, así como a súa historia.
Obenza: Conxunto de bens e rendas que, rexido por un obenzal, sufraga os gastos ou abastece unha sección ou necesidade dun mosteiro.
Numismática: Ciencia que estuda as moedas (nummus) e medallas. Pode achegar testemuñas dos intercambios e da economía dos pobos, así como a súa historia.
Obenza: Conxunto de bens e rendas que, rexido por un obenzal, sufraga os gastos ou abastece unha sección ou necesidade dun mosteiro.
Observancia: Movemento de reforma eclesiástica que xorde a finais da Idade Media no seo das ordes relixiosas tradicionais que pretende o cumprimento estrito dos que se manda nas regras correspondentes.
Ocre: Mineral terroso empregado na Prehistoria como pintura.
Oestrimnios: Pobo prerromano. Segundo Avieno constituían a poboación do Noroeste peninsular antes da chegada dos saefes. O seu territorio abranguería Galiza e Portugal. Cuevillas preséntaos como o substrato autóctono fronte aos invasores célticos. Aos oestrimnios fai referencia Rufo Festo Avieno cando narra que foron expulsados das súas terras por unha invasión de serpes (os saefes/celtas).
Olería: Obradoiro do oleiro.
Ollo: Cada unha das bóvedas formadas polos arcos dunha ponte.
Oppida: Poboado fortificado de época prerromana ou romana. Na Cultura Castrexa aplícase a grandes poboados cun certo urbanismo.
Orde: Certa disposición e proporción dos corpos principais que compoñen un edificio.
Orde relixiosa: Organización relixiosa en que os seus membros viven segundo unhas regras.
Orla: Motivo que enmarca ou arrodea algo.
Ortostato: Monolito disposto verticalmente.
Ourivería: Arte ou técnica de facer obxectos artísticos con metais preciosos. En Galiza está moi ben representada, tanto na Idade do Bronce como na Cultura Castrexa na que salientan os torques, arracadas, diademas, colares, amuletos, fíbulas, etc.
Palafita: Vivenda lacustre primitiva construída sobre estacas.
Paleoambiente: Significa medioambiente antigo.
Paleobotánica: Significa botánica antiga. Disciplina que estuda as plantas na antigüidade.
Paleoclima: Significa clima antigo.
Paleocristián: Dise da primeira arte cristiá ata o século VI.
Paleografía: Ciencia que descifra, le e estuda as formas antigas da escritura.
Paleolítico: De paleo, vello e lithos, pedra. Período da Prehistoria que comprende dende a aparición dos primeiros homes ata o Neolítico e que se caracteriza pola fabricación de útiles de pedra tallada: croios, sílex, granito, xisto, etc.
Paleontoloxía: Ciencia que estuda os fósiles e os restos de especies animais desaparecidas.
Palimpsesto: Pergameo ou escrito antigo sobre o que se escribiu máis dunha vez e que conserva máis ou menos restos do texto primitivos.
Palinoloxía: Ciencia que estuda as esporas e o polo das plantas que facilita a reconstrución do ambiente dos xacementos prehistóricos.
Panoplia: Conxunto de armas dispostas formando un todo para exhibición, real ou ornamental.
Panteísmo: Doctrina filosófica que identifica a Deus coa natureza.
Panteísmo: Doctrina filosófica que identifica a Deus coa natureza.
Panteón: Monumento funerario e, no mundo relixioso antigo, conxunto de divindades dunha cultura.
Paramento: Aspecto ou disposición dos elementos dun muro.
Parapeito: Terraplén, desnivel ou muro que serve de defensa ou protección.
Patina: Especie de verniz que adquiren os obxectos co paso do tempo, alterando o seu aspeito superficial. Resulta bastante común que os falsificadores produzan patinas sobre algunhas pezas, sobre todo moedas, para enganar a coleccionistas sobre a súa autenticidade.
Pedra fincada: Elemento defensivo que presentan algúns castros.
Patina: Especie de verniz que adquiren os obxectos co paso do tempo, alterando o seu aspeito superficial. Resulta bastante común que os falsificadores produzan patinas sobre algunhas pezas, sobre todo moedas, para enganar a coleccionistas sobre a súa autenticidade.
Pedra fincada: Elemento defensivo que presentan algúns castros.
Pedra formosa: Termo que ten a súa orixe na denominación do primeiro exemplar descuberto deste tipo na citania de Briteiros (Portugal) debido á decoración que presenta.
Pedra do raio: Machados puídos de variada tipoloxía aos que se lles atribúen propiedades extraordinarias. Coñecidas como ceraunias.
Pedrafita: Elemento de carácter megalítico formado por unha pedra monolítica chantada verticalmente. Correspóndese co termo de orixe bretona menhir.
Peitoril: Parte do muro que constitúe o rebordo dunha ventá.
Percutor: Instrumento co que se golpea o ril ou núcleo de pedra, co obxecto de modelalo ou obter lascas.
Perforador: Peza lítica tallada rematada nunha ou máis puntas utilizadas na antigüidade para furar ou perforar.
Pergameo: Pel da res, limpa do pelo, raída, adobada e estirada, utilizándose en diferentes usos, como soporte de escritura, pintura, encadernación, etc.
Peristalítico: Anel de pedras que arrodea un túmulo megalítico.
Perpiaño: Pedra de cantaría utilizada para a contrución e cortada de forma paralelepipédica e sección rectangular.
Petroglifo: Gravado rupestre ao aire libre realizado sobre granito e que ten diversas funcións e significados. A maioría dos petroglifos galegos adxudícanse principalmente á Idade do Bronce e parte da do Ferro aínda que un bo número son de factura histórica.
Piar: Pé dereito exento, normalmente de sección poligonal. Soe ter máis robustez ca columna.
Piastra: Piar adosado, con basa e capitel.
Pico: Instrumento de pedra tallada con remate en punta.
Pictografía: Tipo de escritura ideográfica que consiste en representar os obxectos mediante signos.
Pictografía: Tipo de escritura ideográfica que consiste en representar os obxectos mediante signos.
Pillum: Arma romana con hasta de madeira e punta de ferro.
Planta: Debuxo arquitectónico dunha obra representada en sección horizontal.
Plástica: Dise principalmente da pintura e da escultura.
Politeísmo: Crenza en numerosos deuses, combatido polo monoteísmo. Adoita devir do animismo.
Politeísmo: Crenza en numerosos deuses, combatido polo monoteísmo. Adoita devir do animismo.
Pondus: Pesa cun buraco na súa parte superior para colgala do tear, xeralmente en cerámica ou barro.
Ponte: Estrutura construída sobre un obstáculo para cruzalo.
Ponte levadiza: Constituída por unha armazón móbil que permitía ou impedía o acceso, segundo estivera levantada ou baixada, ao castelo por riba do foxo.
Portada: Porta grande e ornamentada.
Pórtico: Construción aberta ou pechada, con cuberta, soportada por columnas ou piares.
Praestamarcos: Pobo prerromano. Citados por Mela que os sitúa entre os ríos Tambre e Sar. Ocuparían a comarca do Barbanza, entre as rías de Arousa, Muros e Noia. No Parochiale suevorum aparecen mencionados como unha división eclesiástica dependente de Iria.
Praestamarcos: Pobo prerromano. Citados por Mela que os sitúa entre os ríos Tambre e Sar. Ocuparían a comarca do Barbanza, entre as rías de Arousa, Muros e Noia. No Parochiale suevorum aparecen mencionados como unha división eclesiástica dependente de Iria.
Prehistoria: Aplícase ás etapas coñecidas fundamentalmente pola Arqueoloxía, é dicir, estuda o período da actividade humana anterior á Historia polos restos materiais con ausencia doutras fontes.
Prior: Relixioso que é o segundo en xerarquía despois do abade.
Prior: Relixioso que é o segundo en xerarquía despois do abade.
Protohistoria: Parte final da Prehistoria onde existe un rexistro escrito. Período de transición entre a prehistoria e as idades históricas. Termo bastante discutido.
Presbiterio: Espazo que circunda ao altar maior e que está separado da nave por gradas ou un cancel.
Prior/Prioresa: Segundo cargo en importancia dun mosteiro. Substituto e asistente do abade ou abadesa.
Prospección arqueolóxica: Traballo arqueolóxico destinado a recoñecer ou a identificar os xacementos.
Prior/Prioresa: Segundo cargo en importancia dun mosteiro. Substituto e asistente do abade ou abadesa.
Prospección arqueolóxica: Traballo arqueolóxico destinado a recoñecer ou a identificar os xacementos.
Puír: Técnica característica do traballo da pedra.
Quarquernos: Pobo prerromano. Citados por Plinio, Ptolomeo, o Itinerario de Antonino (figura a mansión Aquis Quarquernis, en Bande), no Padrón dos Pobos de Chaves e nas Táboas de Peutinger. Ocuparían a Baixa Limia e nas beiras do curso medio do río Limia.
Quarquernos: Pobo prerromano. Citados por Plinio, Ptolomeo, o Itinerario de Antonino (figura a mansión Aquis Quarquernis, en Bande), no Padrón dos Pobos de Chaves e nas Táboas de Peutinger. Ocuparían a Baixa Limia e nas beiras do curso medio do río Limia.
Raedeira: Útil paleolítico feito dunha lasca máis ou menos grosa, cunha gume tallado ao longo dos dous bordos que facilita a función de rapar, raer ou rascar.
Raspador: Lámina ou lasca lítica retocada nun dos extremos de modo continuo e simple para lograr un fío máis ou menos redondeado e convexo axeitado para raspar.
Refectorio: Comedor dun mosteiro ou convento.
Relevo: Escultura que sobresae do fondo.
Repuxado: Técnica realizada sobre o metal consistente no martelado do reverso dunha lámina que permite gravar un motivo en relevo no anverso.
Restaurar: Reparar o deterioro dunha obra de arte para devolverlle o aspecto orixinal.
Reva ou Reve: Divindade suprema do panteón galaico asociada á xerarquía, á xustiza e á morte. Nas Burgas de Ourense apareceron cinco aras adicadas a este deus polo que se cre que estaría relacionado coas fontes termais, ríos, lagos, etc. Por veces aparece asociado á divindade Larouco. André Pena Graña atopou no castro de Santa Comba unha lousiña, datada no século I d.C., onde se pode ler: Para Reva trasanciuca, "Da Terra de Trasancos".
Reva ou Reve: Divindade suprema do panteón galaico asociada á xerarquía, á xustiza e á morte. Nas Burgas de Ourense apareceron cinco aras adicadas a este deus polo que se cre que estaría relacionado coas fontes termais, ríos, lagos, etc. Por veces aparece asociado á divindade Larouco. André Pena Graña atopou no castro de Santa Comba unha lousiña, datada no século I d.C., onde se pode ler: Para Reva trasanciuca, "Da Terra de Trasancos".
Reverso: Cara secundaria dun obxecto.
Rexistro arqueolóxico: Refírese aos depósitos arqueolóxicos no seu conxunto, a todo o que aparece nos depósitos arqueolóxicos.
Ril: Pedra grosa de sílex no estado natural. No arco, as dúas doelas máis saíntes.
Románico: Estilo arquitectónico derivado da arte romana, predominante nos séculos XI, XII e parte do XIII, caracterizado polo emprego de arcos de medio punto e bóvedas de canón. As formas son pechadas e equilibradas. A arte románica vén marcada por un profundo sentido do dramático, caracterizado pola exaltación da materia, entendida como un medio para expresar un severo arquetipo ideal, transcendente e místico.
Romanización: Proceso de asimilación ás estruturas políticas, sociais, económicas e culturais do Imperio Romano por parte dos pobos indíxenas conquistados. No Noroeste recibe o nome de Cultura galaico-romana.
Ruina montium: Teermo utilizado por Plinio para designar o proceso de extracción mineira do ouro que consistía en escavar túneles que logo eran destruídos mediante o quecemento con lume e a utilización de auga, o que provocaba o derrubamento do monte.
Rupestre: Feito na pedra ou sobre ela. Aplícase especialmente a pinturas e gravuras prehistóricas. En Galiza este tipo de arte está representado nas cámaras dalgúnhas antas e nas gravuras rupestres ao aire libre (petroglifos).
Sacristía: Anexo da igrexa onde se conservan os vasos e ornamentos sagrados, destinada así mesmo ao revestimento dos oficiantes.
Saefes: Pobo prerromano. Segundo Schulten, ao que seguiron outros membros da Xeración Nós, habitaron o sur de Galiza e norte de Portugal e que, mesturándose cos Oestrimnios, deu orixe ao pobo galego. Dise que os saefes chegaron ao Convento Bracarense cara o ano 600 a.C. É nese momento cando Oestrimnia pasa a ser chamada Ophiusa. Plinio di que entre uns e outros mantiñan frecuentes loitas.
Saefes: Pobo prerromano. Segundo Schulten, ao que seguiron outros membros da Xeración Nós, habitaron o sur de Galiza e norte de Portugal e que, mesturándose cos Oestrimnios, deu orixe ao pobo galego. Dise que os saefes chegaron ao Convento Bracarense cara o ano 600 a.C. É nese momento cando Oestrimnia pasa a ser chamada Ophiusa. Plinio di que entre uns e outros mantiñan frecuentes loitas.
Sagum: Capa dos soldados romanos e manto dos escravos dos pobos bárbaros.
Sártego: Sepulcro de pedra que contén o cadáver dunha persoa.
Sedentario: Relativo aos pobos cuxa actividade económica fundamental é a agricultura, polo que permanecen asentados nun territorio.
Sedente: Figura esculpida en posición sentada.
Sedentario: Relativo aos pobos cuxa actividade económica fundamental é a agricultura, polo que permanecen asentados nun territorio.
Sedente: Figura esculpida en posición sentada.
Serpentiforme: En forma de serpe.
Sestercio: Moeda romana de bronce equivalente a unha cuarta parte dun denario.
Seteira: Abertura estreita, xeralmente vertical, aberta nos muros dun castelo. Permitía disparar, resgardándose.
Seurros: Pobo prerromano. Ocuparían os territorios actuais de Taboada, Sarria, A Fonsagrada, Becerreá, Baralla, Cervantes, As Nogais, Navia de Suarna e parte de Pedrafita do Cebreiro. As súas cidades máis importantes serían Talamina (en Baralla) e Ocellum (identificada con Ouselle, en Becerreá)
Seurros: Pobo prerromano. Ocuparían os territorios actuais de Taboada, Sarria, A Fonsagrada, Becerreá, Baralla, Cervantes, As Nogais, Navia de Suarna e parte de Pedrafita do Cebreiro. As súas cidades máis importantes serían Talamina (en Baralla) e Ocellum (identificada con Ouselle, en Becerreá)
Scriptorium: Lugar en que traballaban, nos mosteiros medievais, os monxes amanuenses e iluminadores, e onde se ensinaban as técnicas correspondentes.
Sílex: Variedade do seixo que permite facer lascas cortantes. Útil prehistórico.
Sílex: Variedade do seixo que permite facer lascas cortantes. Útil prehistórico.
Simbolismo: Calquera tendencia que na arte utilice frecuentemente de símbolos, buscando o coñecemento intelectivo e a expresión conceptual.
Símbolo: Signo gráfico con que se representa unha idea por razón de certa semellanza existente entre o símbolo e o simbolizado.
Sincretismo: Termo utilizado en relixión consistente na asimilación entre relixións diferentes.
Sogueado: Decorado con sogas ou adornos en forma de cordas.
Suevos: Conxunto de pobos xermánicos provenientes do norte de Europa que pasaron o río Rin o derradeiro día do ano 406, xunto con alanos e vándalos, atravesando o limes que separaba os pobos xermánicos do Imperio Romano. Tras permanecer un tempo na Galia, establecéronse na Gallaecia cara o ano 409 formando o que logo sería o Reino Suevo de Galiza e cuxo primeiro rei foi Hermerico.
Suevos: Conxunto de pobos xermánicos provenientes do norte de Europa que pasaron o río Rin o derradeiro día do ano 406, xunto con alanos e vándalos, atravesando o limes que separaba os pobos xermánicos do Imperio Romano. Tras permanecer un tempo na Galia, establecéronse na Gallaecia cara o ano 409 formando o que logo sería o Reino Suevo de Galiza e cuxo primeiro rei foi Hermerico.
Tabula: Praca metálica ou de madeira na cal se gravaba escritura ou imaxes.
Talón: Tipo de machado de bronce.
Tallamar: Saínte situado contracorrente do río destinado a contrarrestar a presión da auga contra os soportes da ponte.
Tamaganos: Pobo prerromano. Citados no Padrón dos Pobos de Chaves e nun epígrafe atopado en Cabanca (Castrelo do Val). Situaríanse en Monterrei e Verín, no val do Támega (de aí o nome do río. Tamén se conservan os topónimos de Tamagos e Tamaguelos) ata o norte de Portugal.
Tamaganos: Pobo prerromano. Citados no Padrón dos Pobos de Chaves e nun epígrafe atopado en Cabanca (Castrelo do Val). Situaríanse en Monterrei e Verín, no val do Támega (de aí o nome do río. Tamén se conservan os topónimos de Tamagos e Tamaguelos) ata o norte de Portugal.
Tardorromano: Período do Imperio Romano que vai aproximadamente do século III d.C. ao V d.C.
Tegula: Na arqueoloxía romana, tella realizada con barro cocido usada para cubrir os tellados.
Tepidarium: Estancia das termas romanas a temperatura ambiente.
Termas: Balneum. Conxunto de edificios públicos que non mundo romano se utilizaban como baños. Constaban, entre outras dependencias, de apodytherium, sala para espirse; caldarium, sala onde se tomaba o baño quente; laconicum, especie de baño de vapor; frigidarium, para os baños fríos; tepidarium, para a auga temperada; unctorium, sala de masaxes.
Terra Sigillata: Tipo de cerámica fina de orixe romana que pode presentar fermosos elementos decorativos. O nome provén do sigillum (selo) que lle poñía o fabricante.
Tessera: Peza cúbica ou plana con inscrición que os romanos utilizaban como distinción honorífica ou prenda dun pacto.
Tesouriño: Conxunto de moedas ou xoias que foron ocultadas nun momento determinado.
Tetráscele: Semellante ao tríscele que representa catro raios ou radios lixeiramente curvos que forman unha figura semellante á esvástica.
Tiburos: Pobo prerromano. Citados por Plinio, ocuparían as terras de Trives. A súa capital estaría en Nemetobriga, identificada con Mendoia (A Pobra de Trives). O Parochiale suevorum, do século VI, cita o mesmo pobo como Teporos.
Tiburos: Pobo prerromano. Citados por Plinio, ocuparían as terras de Trives. A súa capital estaría en Nemetobriga, identificada con Mendoia (A Pobra de Trives). O Parochiale suevorum, do século VI, cita o mesmo pobo como Teporos.
Tímpano: Espazo liso ou ornamentado con escultura, comprendido entre o lintel e as cornixas dun frontón.
Tipoloxía: Técnica que ten por obxecto clasificar determinadas creacións segundo a súa forma.
Toga: Vestimenta romana de uso masculino, nun primeiro momento reservada a persoeiros importantes pero que logo se xeralizou ao resto dos cidadáns libres.
Torque: Colar ríxido semicircular de metal de diversos tipos técnicos e decorativos, que remata de varias formas nos seus extremos. É unha das pezas máis características da Cultura Castrexa.
Torre da Homenaxe: Torre defensiva. É a maior do castelo, chamada dese xeito porque nela prestaban xuramento os vasalos ao seu señor.
Traza: Na arte rupestre trazo non lineal, ancho, pouco preciso nos seus contornos.
Tríscele: Roda ou círculo de tres radios ondulados ou en forma de S xirando á dereita ou á esquerda. Simboloxía solar.
Tombo ou Tumbo: Cartulario, libro manuscrito de gran tamaño no que se copiaban as escrituras de propiedade, inventarios, rendas, privilexios, etc.
Túmulo: Montiño artificial que cubre unha sepultura. Mámoa.
Tombo ou Tumbo: Cartulario, libro manuscrito de gran tamaño no que se copiaban as escrituras de propiedade, inventarios, rendas, privilexios, etc.
Túmulo: Montiño artificial que cubre unha sepultura. Mámoa.
Troneira: Abertura practicada na muralla para disparar os canóns.
Unifacial: Peza lítica tallada por unha das súas caras.
Urbanismo: Ciencia e técnica de construír e ordenar os núclos urbanos ás necesidades das persoas.
Van: Oco.
Vasilla: Recipiente de mediano ou pequeno tamaño, xeralmente feito en barro, que serve para conter líquidos e cousas destinadas á alimentación, como gran, etc.
Ventá: Oco ou van practicado nun muro, máis ou menos elevado sobre o chan, cuxa finalidade é a de dar luz e ventilación.
Vertente: Unha das partes en que a fileira divide ao tellado.
Vestio Alonieco: Divindade céltica identificada co deus Cernunnos, representado con coroa e cornos (relevo de Lourizán, próximo a dúas aras adicadas a esta divindade).
Vestio Alonieco: Divindade céltica identificada co deus Cernunnos, representado con coroa e cornos (relevo de Lourizán, próximo a dúas aras adicadas a esta divindade).
Via: Calzada construída con lousas graníticas irregulares asentadas sobre pedras máis miúdas e terra. Ademais da construción de vías de novo trazado, os romanos aproveitaron os camiños e pasos utilizados polos primeiros poboadores, reformando os seus trazados e adaptando estas ás súas necesidades e intereses. Ademais de manter a función estratéxico-militar, aseguraban a dominación administrativa e a explotación dos recursos de Galiza.
Vicus: Grupo de casas ou asentamento máis ou menos ordenado de época romana.
Vila/Villa: Tipo de asentamento máis característico da época romana. Son grandes mansións configuradas como centros de explotación agropecuaria (villae rusticae) ou como vilas de recreo.
Vitela: Pel moi fina e adobada de tenreira, xeralmente nonata,utilizada en manuscritos, encadernación, etc.
Voluta: Adorno en forma de espiral.
Xacemento arqueolóxico: Lugar onde se documentan pegadas significativas da acción humana no pasado. Para os restos somerxidos emprégase o termo pecio.
Xacente: Persoa representada morta e tendida.
Xadrezado: Decoración en taboleiro de damas ou xadrez.
Xamba: Elemento vertical, que non é unha columna e que sostén, coa súa parella, un lintel dunha ventá ou porta.
Xeografía: Ciencia que estuda a superficie terrestre, a distribución espacial que se dá nela e as relacións entre os seus fenómenos físicos e sociais. Naceu na antiga Grecia e resulta de grande axuda para a historia.
Xeométrico: Dise da arte cuxos elementos decorativos e ornamentais están formados por motivos xeométricos fundamentalmente.
Xesuítas: Orde relixiosa fundada por San Ignacio de Loyola no 1534.
Zigue-zague: Decoración composta de liñas que forman, sucesivamente, ángulos entrantes e saíntes.
Zoelas: Pobo prerromano mencionado por Estrabón. Erradamente, algúns historiadores teñen ubicada a súa capitalidade, a Ocellum Gallaicorum, en Ouselle (Becerreá), se ben a súa capital foi Curunda que se atoparía nalgún lugar situado entre Bragança (Portugal) e a provincia de Zamora.
Zoomorfo: En forma de animal, aplicado xeralmente á escultura.
A Nosa Terra
Abascal Palazón, J.M. 2018: Anuario Brigantino: Novedades y correcciones a inscripciones romanas de Galicia.
Acuña Castroviejo, F.: No Boletín do Museo do Castro de Viladonga: Unha nova inscrición votiva do Convento Lucense en Vicinte (Outeiro de Rei, Lugo).
Agrafoxo Pérez, S. 1986: Prehistoria e arqueoloxía da Terra do Barbanza.
Agrafoxo Pérez, S. 1989: O poboamento castrexo na rexión occidental da provincia da Coruña.
Agrafoxo Pérez, S. 1991: A Cultura Castrexa nos concellos de Outes, Muros e Carnota.
Alba Núñez, A. 1984: Campo Lameiro, donde la historia de las raíces de Galicia se escribió en piedra.
Zoelas: Pobo prerromano mencionado por Estrabón. Erradamente, algúns historiadores teñen ubicada a súa capitalidade, a Ocellum Gallaicorum, en Ouselle (Becerreá), se ben a súa capital foi Curunda que se atoparía nalgún lugar situado entre Bragança (Portugal) e a provincia de Zamora.
Zoomorfo: En forma de animal, aplicado xeralmente á escultura.
BIBLIOGRAFÍA
A Nosa Terra
Abascal Palazón, J.M. 2018: Anuario Brigantino: Novedades y correcciones a inscripciones romanas de Galicia.
Abascal Palazón, J.M. 2000: Tese. Divinidades indígenas de la Hispania Romana.
Abascal Palazón, J.M. 2020: Miliarios romanos de la provincia de Pontevedra.
Abascal Palazón, J.M. 2021: Anuario Brigantino: Revisión y actualizaciones del corpus de inscripciones romanas de Galicia (Hispania citerior).
Abascal Palazón, J.M. 2022: Tres nuevos teónimos de Gallaecia: Coso Maelobrigo, Laribus Turagi [s?] y Deo Mundon[i].
Abascal Palazón, J.M. 2023: Dos miliarios de Maximino de Galicia y la reunificación de la Hispania citerior a comienzos del siglo III.
Abascal Palazón, J. M., Picallo, H. 2018: Ficheiro Epigrafico: Inscripciones romanas de Couso y Moimenta, Campo Lameiro, Pontevedra (Conventus Lucensis, Hispania Citerior).
Abascal, J.M., Búa, J.C. e Picallo, H. 2023: En Ficheiro Epigráfico, suplemento de Conimbriga 245: Setandianiegis, una nueva divinidad plural en Santa María de los Baños (Cuntis, Pontevedra. Hispania Citerior).
Abascal Palazón, J.M. e López Fernández, A. 2023: Epigrafía romana de Galicia I. Provincia de A Coruña.
Abilleira Crespo, Y. 2017: En Aunios: Ons: un descubrimento arqueolóxico no ano 1553.
Aboal Férnández, R. e Cobas Fernández, I. 1999: En TAPA: Sondeos en el yaciemiento romano-medieval de As Pereiras.
Aboal Fernández, R., Ayán Vila, X. e Prieto Martínez, M.P. 2003: En CAPA: El área arqueológica de O Peto (Vedra, A Coruña).
Aboal Fernández, R. e Castro Hierro, V. 2006: O castro de Montealegre (Moaña, Pontevedra).
Abraria Pérez, M.A. 2005: La muerte de cara y la cara de la muerte. Empotramiento y exposición de cráneos humanos en trs recintos sagrados rurales de la provincia de Lugo. Análisis cultural.
Acuña Castroviejo, F; Casal García, R; Rodríguez Souto, S. e Vázquez Dominguez, V.M. 2008: En Gallaecia: A comarca de A Fonsagrada na antigüidade. Aproximación ao seu estudo: o castro de moreira (Lamas de Moreira, A Fonsagrada, Lugo).
Acuña Castroviejo. 1980: La Galicia Romana.Aboal Fernández, R., Ayán Vila, X. e Prieto Martínez, M.P. 2003: En CAPA: El área arqueológica de O Peto (Vedra, A Coruña).
Aboal Fernández, R. e Castro Hierro, V. 2006: O castro de Montealegre (Moaña, Pontevedra).
Abraria Pérez, M.A. 2005: La muerte de cara y la cara de la muerte. Empotramiento y exposición de cráneos humanos en trs recintos sagrados rurales de la provincia de Lugo. Análisis cultural.
Acuña Castroviejo, F; Casal García, R; Rodríguez Souto, S. e Vázquez Dominguez, V.M. 2008: En Gallaecia: A comarca de A Fonsagrada na antigüidade. Aproximación ao seu estudo: o castro de moreira (Lamas de Moreira, A Fonsagrada, Lugo).
Acuña Castroviejo, F.: No Boletín do Museo do Castro de Viladonga: Unha nova inscrición votiva do Convento Lucense en Vicinte (Outeiro de Rei, Lugo).
Agrafoxo Pérez, S. 1986: Prehistoria e arqueoloxía da Terra do Barbanza.
Agrafoxo Pérez, S. 1989: O poboamento castrexo na rexión occidental da provincia da Coruña.
Agrafoxo Pérez, S. 1991: A Cultura Castrexa nos concellos de Outes, Muros e Carnota.
Alba Núñez, A. 1984: Campo Lameiro, donde la historia de las raíces de Galicia se escribió en piedra.
Alcorta Irastorza, E., Balseiro García, A. e Carnero Vázquez, O. 2021: Percorrido pola colección numismática do Museo Provincial de Lugo.
Alfayé Villa, S. 2013: Sobre iconografía y teonimia en Noroeste Peninsular.
Alfayé Villa, S. 2013: Sobre iconografía y teonimia en Noroeste Peninsular.
Almagro Bach, M.: 1954: En Memorias de los Museos Arqueológicos: Un nuevo depósito de bronce final hallado en san Esteban del río Sil.
Almagro Gorbea, M. e Alonso Romero, F. 2022: Peñas sacras de Galicia.
Alonso Braña, J.J.: La forma de un contexto tumular. Resultados de una prospección arqueológica realizada en el concello de A Baña.
Alonso Fernández, A. 2014: O uso das pedrafitas no Neolítico galego. Estudo das pedrafitas de Observación Astronómica e das Pedrafitas Fálicas.
Alonso Romero, F. 2001: No Anuario Brigantino: La gallina y los polluelos de oro.
Alonso Romero, F. 2007: Análisis etnográfico y arqueológico de una Diosa Madre en el petroglifo del Outeiro do Filladuiro en Mallou (Carnota, A Coruña): Coviñas y círculos.
Alonso Romero, F.: Las creencias astrales y el camino jacobeo hasta Finisterre.
Alvarado Blanco, S., Durán Fuentes, M. e Nardiz Ortiz, C. 1989: Pontes históricas de Galicia.
Alonso Braña, J.J.: La forma de un contexto tumular. Resultados de una prospección arqueológica realizada en el concello de A Baña.
Alonso Fernández, A. 2014: O uso das pedrafitas no Neolítico galego. Estudo das pedrafitas de Observación Astronómica e das Pedrafitas Fálicas.
Alonso Romero, F. 2001: No Anuario Brigantino: La gallina y los polluelos de oro.
Alonso Romero, F. 2007: Análisis etnográfico y arqueológico de una Diosa Madre en el petroglifo del Outeiro do Filladuiro en Mallou (Carnota, A Coruña): Coviñas y círculos.
Alonso Romero, F.: Las creencias astrales y el camino jacobeo hasta Finisterre.
Alvarado Blanco, S., Durán Fuentes, M. e Nardiz Ortiz, C. 1989: Pontes históricas de Galicia.
Álvarez Carballido, E. 1997: No Boletín da Real Academia Galega. Ligera contribución al estudio de cobres y bronces de la región gallega, conocidos con el nombre de célticos.
Álvarez Núñez, A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Castro de Barán 91 (Informe de la primera intervención arqueológica).
Amado Reino, X., Martínez López, M.C. e Lima Oliveira, E. 2000: En TAPA: La Arqueología en la gasificación de Galicia 8: Corrección de Impacto del gaseoducto de transporte Vilaba-Valga.
Amado Reino, X., Mañana Borrazás, P., Ballesteron Arias, P. 2001: En TAPA: La Arqueología en la Gasificación de Galicia 14: Corrección de Impacto de las redes y ramales de A Coruña.
Andrade Cernadas, J.M. 1995: Monxes e mosteiros na Galicia medieval.
Álvarez Núñez, A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Castro de Barán 91 (Informe de la primera intervención arqueológica).
Amado Reino, X., Martínez López, M.C. e Lima Oliveira, E. 2000: En TAPA: La Arqueología en la gasificación de Galicia 8: Corrección de Impacto del gaseoducto de transporte Vilaba-Valga.
Amado Reino, X., Mañana Borrazás, P., Ballesteron Arias, P. 2001: En TAPA: La Arqueología en la Gasificación de Galicia 14: Corrección de Impacto de las redes y ramales de A Coruña.
Andrade Cernadas, J.M. 1995: Monxes e mosteiros na Galicia medieval.
Amado Rolán, N. 2019: En A Historia de Verín en 100 obxectos: A abadía do "servo de deus" e o retablo de Servoi (Castrelo do Val).
Amado Rolán, N. 2001: Catalogación e delimitación planimétrica dos xacementos arqueolóxicos do concello de Quintela de Leirado (Ourense).
Amado Rolán, N. 2001: Catalogación e delimitación planimétrica dos xacementos arqueolóxicos do concello de Lobeira (Ourense).
Amado Rolán, N. 2002: Catalogación e delimitación planimétrica dos xacementos arqueolóxicos do concello de Cenlle (Ourense).
Amado Rolán, N. 2006: Catalogación e delimitación planimétrica dos xacementos arqueolóxicos do concello de Barbadás (Ourense).
Arcaz Pozo, A. 2002: Tese: Las órdenes militares en el Reino de Galicia a fines de la Edad Media.
Ares Vázquez, N. 2012: En Lucensia: Toponimia do concello de Agolada.
Arias Vilas, F., Le Roux, P., e Tranoy, A. 1979: Inscriptions romaines de la province de Lugo.
Ares Vázquez, N. 2012: En Lucensia: Toponimia do concello de Agolada.
Arias Vilas, F., Le Roux, P., e Tranoy, A. 1979: Inscriptions romaines de la province de Lugo.
Arias Vilaas, F. 1979: En Gallaecia: Noticia dun tesouriño de moedas romanas no Cadramón (O Valadouro, Lugo).
Arias Vilas, F. 1980: Unhas inscricións inéditas en Pacios (Begonte, Lugo).
Arias Vilas, F. 1992: A Romanización de Galicia.
Arias Vilas, F.: Xacementos arqueolóxicos e achados epigráficos en Galicia.
Arizaga Castro, A.; Fábrega Álvarez, P; Ayán Vila, X; Rodríguez Paz, A. (2006): En Cuadernos de Estudios Gallegos: A apropiación simbólica da cultura material castrexa na paixaxe cultural dos Chaos de Amoeiro (Ourense, Galicia).
Armada Pita, X.L. 2003: El culto a Santa Eulalia y la cristianización de la Gallaecia, algunos testimonios arqueológicos.
Armada Pita, X.L. e Martín Seijo, M. 2005: Nueva inscripción a los Lares Viales procedente de Somede (As Pontes de García Rodríguez, A Coruña).
Arias Vilas, F. 1980: Unhas inscricións inéditas en Pacios (Begonte, Lugo).
Arias Vilas, F. 1992: A Romanización de Galicia.
Arias Vilas, F.: Xacementos arqueolóxicos e achados epigráficos en Galicia.
Arizaga Castro, A.; Fábrega Álvarez, P; Ayán Vila, X; Rodríguez Paz, A. (2006): En Cuadernos de Estudios Gallegos: A apropiación simbólica da cultura material castrexa na paixaxe cultural dos Chaos de Amoeiro (Ourense, Galicia).
Armada Pita, X.L. 2003: El culto a Santa Eulalia y la cristianización de la Gallaecia, algunos testimonios arqueológicos.
Armada Pita, X.L. e Martín Seijo, M. 2005: Nueva inscripción a los Lares Viales procedente de Somede (As Pontes de García Rodríguez, A Coruña).
Armada Pita, X.L. e García Vuelta, O. 2007: Senra: Historia de un depósito gallego de Hachas de talón.
Armesto, V. 1994: Galicia Feudal.
Armesto, V. 1994: Galicia Feudal.
Arqueotoponimia: Páxina web.
Arquivo do Reino de Galicia
Arredor de Lambrica: Páxina web.
Asociación Cultural A Curuxa. 2008: Mapa histórico-artístico do concello do Vicedo.
Asociación Cultural A Curuxa. 2008: Mapa histórico-artístico do concello do Vicedo.
Asociación Cultural de Esudios Históricos de Galicia. 2020: En Nalgures: Santa María de Monfero en su documentación (1088-1300).
Asociación para o desenvolvemento do país do Bibei-Ribeira Sacra. 1999: Mapas turísticos do País do Bibei e da Ribeira Sacra.
Asociación Cultural Obradoiro da Historia: Historia da Peneda de Guntín ou dolme de Aiazo.
Asociación para o desenvolvemento do país do Bibei-Ribeira Sacra. 1999: Mapas turísticos do País do Bibei e da Ribeira Sacra.
Asociación Cultural Obradoiro da Historia: Historia da Peneda de Guntín ou dolme de Aiazo.
Aulló Costilla, M. 1955: Contribución al conocimiento del tesorillo de monedas de Algara (La Coruña) y noticia sobre un hallazgo en San Tiso de Abres (Oviedo).
Ayán Vila, J.M. e Amado Reino, X.: En TAPA: La Arqueología en la Gasificación de Galicia 6: Estudio de Evaluación de Impacto.
Ayán Vila, X.M. 2005: Etnoarqueoloxía e microhistoria dunha paisaxe cultural: a parroquia de San Pedro de Cereixa (Pobra do Brollón, Lugo).
Ayán Vila, X.M. 2005: En Encontros coa etnografía: Os castros despois dos castros: Un espazo simbólico na paisaxe rural tradicional galega.
Ayán Vila, J.M. e Amado Reino, X.: En TAPA: La Arqueología en la Gasificación de Galicia 6: Estudio de Evaluación de Impacto.
Ayán Vila, X.M. 2005: Etnoarqueoloxía e microhistoria dunha paisaxe cultural: a parroquia de San Pedro de Cereixa (Pobra do Brollón, Lugo).
Ayán Vila, X.M. 2005: En Encontros coa etnografía: Os castros despois dos castros: Un espazo simbólico na paisaxe rural tradicional galega.
Ayán Vila, X.M. 2020: Escavación arqueolóxica na paraxe de Os Conventos (San Mamede de Vilachá, A Pobra do Brollón, Lugo). Segunda campaña. Memoria técnica.
Balboa Salgado, A. 1996: Gallaecia nas fontes clásicas.
Ballesteros Arias, P. 2009: En Cadernos de Estudos Galegos: O aproveitamento do mar ao longo do tempo. A documentación do xacemento romano do Canexol (Illa de Ons, Bueu).
Balseiro, A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: A ourivería na Idade do Bronce.
Balboa Salgado, A. 1996: Gallaecia nas fontes clásicas.
Ballesteros Arias, P. 2009: En Cadernos de Estudos Galegos: O aproveitamento do mar ao longo do tempo. A documentación do xacemento romano do Canexol (Illa de Ons, Bueu).
Balseiro, A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: A ourivería na Idade do Bronce.
Bandín Rosende, P. 2004: En A Estrada, miscelánea histórica e cultural: Excavación arqueológica del túmulo megalítco de Xestas (A Estrada, Pontevedra).
Baños Rodríguez, G. 1994: Corpus de inscricións romanas de Galicia: Provincia de Pontevedra.
Baños Rodríguez, X. 1996: Antas e pedrafita de Galicia, guía para a súa localización.
Baños Rodríguez, G. 1994: Corpus de inscricións romanas de Galicia: Provincia de Pontevedra.
Baños Rodríguez, X. 1996: Antas e pedrafita de Galicia, guía para a súa localización.
Baños Vallejo, F. 2003: Las vidas de santos en la literatura medieval española.
Barandela Rivero, I. e Lorenzo Rodríguez, J.M. 2005: Petroglifos de Ourense. Reflexións a un primeiro reconto da arte rupestre prehistórica na provincia.
Barandela Rivero, I. e Lorenzo Rodríguez, J.M. 2009: No Boletín Auriense: Análisis especial del Arte Rupestre en A Mezquita.
Barandela Rivero, I. e Lorenzo Rodríguez, J.M. 2007: En Raigame: O Santiago Matamouros. as ferraduras e a construción simbólica do espacio por terras da Mezquita.
Barandela Rivero, I. e Lorenzo Rodríguez, J.M.: En Minius: Apuntes para o estudio da arte rupestre na provincia de Ourense.
Barandela Rivero, I. e Lorenzo Rodríguez, J.M. 2005: Petroglifos de Ourense. Reflexións a un primeiro reconto da arte rupestre prehistórica na provincia.
Barandela Rivero, I. e Lorenzo Rodríguez, J.M. 2009: No Boletín Auriense: Análisis especial del Arte Rupestre en A Mezquita.
Barandela Rivero, I. e Lorenzo Rodríguez, J.M. 2007: En Raigame: O Santiago Matamouros. as ferraduras e a construción simbólica do espacio por terras da Mezquita.
Barandela Rivero, I. e Lorenzo Rodríguez, J.M.: En Minius: Apuntes para o estudio da arte rupestre na provincia de Ourense.
Barbeito Pose, V.J. et al. 2018: En Gallaecia: Do planalto ás terras baixas: novas achegas á ocupación da península do Barbanza dende a prehistoria ata o medievo.
Barral Iglesias, A. e Yzquierdo Perrín, R.: Guía de la catedral de Santiago.
Barreiro Fernández, J.R. 1986: Historia de A Coruña.
Bello Diéguez, J.M., Criado Boado, F. e Vázquez Varela, J.M. 1987: La cultura megalítica de la provincia de A Coruña y sus relaciones con el marco natural: implicaciones socioeconómicas.
Barreiro Fernández, J.R. 1986: Historia de A Coruña.
Bello Diéguez, J.M., Criado Boado, F. e Vázquez Varela, J.M. 1987: La cultura megalítica de la provincia de A Coruña y sus relaciones con el marco natural: implicaciones socioeconómicas.
Bello Diéguez, J.M. 1992: El monumento de Dombate en el marco del megalitismo del Noroeste Peninsular: aspectos arquitectónicos.
Bello Diéguez, J.M. 1995: Arquitectura, arte parietal y manifestaciones escultóricas en el megalitismo noroccidental.
Bello Diéguez, J.M.: Historia de La Coruña.
Bértolo Ballesteros, J. M. 2014: En A Estrada, miscelánea histórica e cultural: Os "Reimóndez Figueroa" de Castrotión (Oca).
Bértolo Ballesteros, J. M. 2014: En A Estrada, miscelánea histórica e cultural: Os "Reimóndez Figueroa" de Castrotión (Oca).
Biblioteca Virtual Cervantes.
Blanco Brey, I. 2017: O monacato dúplice na Galicia medieval: orixe, desenvolvemento e o caso da provincia de Pontevedra.
Blanco Freijeiro, A. 1956: No Carderno de Estudos Galegos: Cabeza de un castro del Narla.
Blanco Freijeiro, A. 1956: No Carderno de Estudos Galegos: Cabeza de un castro del Narla.
Blanco González, A., Cancelo, C. e Esparza Arroyo, A. 2005: Bronce Final y Edad del Hierro en la Península Ibérica.
Blanco-Rotea, R. 2009: En CAPA: Trabajos arqueológicos realizados en el transcurso de la redacción del Plan Director de las Fortalezas Transfronterizas del Tramo Bajo del Río Miño.
Blanco-Rotea, R. 2009: En CAPA: Trabajos arqueológicos realizados en el transcurso de la redacción del Plan Director de las Fortalezas Transfronterizas del Tramo Bajo del Río Miño.
Blanco-Torrejón, L. 2018: En Gallaecia: Entre lo pagano y lo cristiano. Espacios funerarios romanos y tardoantiguos en Galicia.
Blázquez Martínez, J.M. 1957: Le culte des aux dans la Peninsule Ibérique.
Boga Moscoso, R. 1997: Dólmenes de Galicia: Arquitectura das grandes pedras.
Boletíns da Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Lugo.
Boletíns da Comisión de Monumentos de Ourense.
Boletíns do Museo Provincial de Lugo.
Boga Moscoso, R. 1997: Dólmenes de Galicia: Arquitectura das grandes pedras.
Boletíns da Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Lugo.
Boletíns da Comisión de Monumentos de Ourense.
Boletíns do Museo Provincial de Lugo.
Boletíns da Real Academia Galega.
Boletíns da Real Academia da Historia.
Boletín da Universidade de Santiago de Compostela (1933).
Bonilla Rodríguez, A., Parga Castro, A. e Torres Álvarez, A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Prospección intensiva de grabados rupestres en el ayuntamiento de Rianxo (A Coruña).
Bonilla Rodríguez, A., Parga Castro, A. e Torres Álvarez, A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Prospección intensiva de grabados rupestres en el ayuntamiento de Rianxo (A Coruña).
Bouza Brey, F. 1948: Revista Guimaraes: Ara romana de Santa María do Condado, Ourense.
Bouza Brey, F. 1944: En Cuadernos de Estudios Gallegos: Castros de la comarca de La Estrada.
Bouza Brey, F. e López Cuevillas, F. 1927: En Nós: Prehistoria e folclore do Barbanza.
Bouza Brey, F. 1943: No Boletín da Comisión de Monumentos de Lugo: Grabados rupestres serpentiformes de las tierras de Lugo.
Bouza Brey, F. 1944: Ara romana inédita de Matalobos (A Estrada).
Bouza Brey, F. e Sobrino Lorenzo, R. (1968): El petroglifo del Monte dos Vilares en Puente Cesures (Pontevedra).
Bouza Brey, F. e D´ors, A.: Inscripciones romanas de Galicia.
Bouza Brey, F. 1944: En Cuadernos de Estudios Gallegos: Castros de la comarca de La Estrada.
Bouza Brey, F. e López Cuevillas, F. 1927: En Nós: Prehistoria e folclore do Barbanza.
Bouza Brey, F. 1943: No Boletín da Comisión de Monumentos de Lugo: Grabados rupestres serpentiformes de las tierras de Lugo.
Bouza Brey, F. 1944: Ara romana inédita de Matalobos (A Estrada).
Bouza Brey, F. e Sobrino Lorenzo, R. (1968): El petroglifo del Monte dos Vilares en Puente Cesures (Pontevedra).
Bouza Brey, F. e D´ors, A.: Inscripciones romanas de Galicia.
Bouzón Custodio, A. 2021: Tese: La Orden del Temple en el Reino de Galicia en la Edad Media.
Bouzón Custodio, A. 2022: La Orden del Temple en el engranaje social de la Galicia Medieval.
Broz Rey, X.M. 1992: Moimentos da Terra de Melide.
A Bufarda do Mouro: Patrimonio do Concello do Vicedo.
Buxán, C. 1989: Guía dos Castros de Lalín.
Caamaño Gesto, J.M. e Criado Boado, F. 1992-93: En Brigantium: La medorra de Fanegas (Sobrado dos Monxes, Coruña), un monumento megalítico reutilizado en época romana.
Broz Rey, X.M. 1992: Moimentos da Terra de Melide.
A Bufarda do Mouro: Patrimonio do Concello do Vicedo.
Buxán, C. 1989: Guía dos Castros de Lalín.
Caamaño Gesto, J.M. e Criado Boado, F. 1992-93: En Brigantium: La medorra de Fanegas (Sobrado dos Monxes, Coruña), un monumento megalítico reutilizado en época romana.
Caamaño Gesto, J.M.: No BMPL: El miliario de Friol: aportaciones al conocimiento de la vía XIX.
Caballero Zoreda, L. e Sánchez Santos, J.C. 1990: Reutilizaciones de material romano en edificios de culto cristiano.
Cabanas López, F. 2012: Camino Norte a su paso por el municipio de Curtis. Guía del peregrino a Santiago de Compostela.
Cabeza Quiles, F. 1992: Os nomes de lugar.
Cabeza Quiles, F. 2000: Os nomes da terrra.
Cabrejas Dominguez, E., Mañana-Borrazás, P. e Seoane Veiga, Y. 2009: Nos Cadernos de Estudos Galegos: Achado dunhas lousas con arte megalítico en Fonte Tourón (Lalín, Pontevedra).
Cabrejas Dominguez, E. 2010: En Cadernos de Arqueoloxía e Patrimonio (CAPA): As paixaxes culturais de montaña en Galicia: coñecemento e xestión en parques eólicos.
Cabrejas Dominguez, E. baixo a dirección de Felipe Criado Boado. 2002: A Arqueoloxía no plano eólico de Galicia: Estudios de corrección do impacto.
Cacheda Pérez, M. 2004: En CAPA: A Arqueoloxía no Plan Eólico de Galiza: Estudos de Impacto Arqueolóxico.
Caixa Galicia. 1988: Rutas de Caixa Galicia.
Calo Lourido, F. 1990: Das orixes á romanización.
Calo Lourido, F. 1992: A Cultura Castrexa.
Caballero Zoreda, L. e Sánchez Santos, J.C. 1990: Reutilizaciones de material romano en edificios de culto cristiano.
Cabanas López, F. 2012: Camino Norte a su paso por el municipio de Curtis. Guía del peregrino a Santiago de Compostela.
Cabeza Quiles, F. 1992: Os nomes de lugar.
Cabeza Quiles, F. 2000: Os nomes da terrra.
Cabrejas Dominguez, E., Mañana-Borrazás, P. e Seoane Veiga, Y. 2009: Nos Cadernos de Estudos Galegos: Achado dunhas lousas con arte megalítico en Fonte Tourón (Lalín, Pontevedra).
Cabrejas Dominguez, E. 2010: En Cadernos de Arqueoloxía e Patrimonio (CAPA): As paixaxes culturais de montaña en Galicia: coñecemento e xestión en parques eólicos.
Cabrejas Dominguez, E. baixo a dirección de Felipe Criado Boado. 2002: A Arqueoloxía no plano eólico de Galicia: Estudios de corrección do impacto.
Cacheda Pérez, M. 2004: En CAPA: A Arqueoloxía no Plan Eólico de Galiza: Estudos de Impacto Arqueolóxico.
Caixa Galicia. 1988: Rutas de Caixa Galicia.
Calo Lourido, F. 1990: Das orixes á romanización.
Calo Lourido, F. 1992: A Cultura Castrexa.
Carbonell i Manils, J. (Coord.). 2011: El monumento epigráfico en contextos secundarios.
Calo Lourido, F. 1994: Arte castrexa: ecultura e decoración arquitectónica.
Calrsson-Brant, E. e Del Río, V. 2016: Nueva marca sobre tegula procedente de Iria Flavia (Padrón, A Coruña).
Campos Pérez, A. (O Colado do Vento), 2011: Petróglifos de Sober.
Cardim Ribeiro, J. (2010): Algumas consideraçoes sobre a inscriçao en "lusitano" descoberta en Arronches.
Caridad Arias, J.: Cultos y divinidades en la Galicia prerromana a través de la toponimia.
Caridad Arias, J. 1995: Toponimia y mito; el origen de los nombres.
Caridad Arias, J. 2006: Toponimia céltica de Galicia.
Carneiro Rey, J.A.: O castro de Piñeiro (Península de Ares-Mugardos).
Carneiro Rey, J.A. e Fábregas Valcarce, R. 2003: en Gallaecia: O petroglifo de Chamorro (San Salvador de Serantes, Ferrol).
Carneiro Rey, J.A. e Serrano Otero, J.: Cerdido: patrimonio arqueolóxico-etnográfico.
Carneiro Rey, J.A. e Serrano Otero, J.: En Cátedra. Revista Eumesa de Estudios: Arqueoloxía e paisaxe. O Arco Ártabro desde a prehistoria recente ata o medievo.
Carré Aldao, E: Geografía del reino de Galicia.
Carrera Ramírez, F., Costas Goberna, F. e Peña Santos Antonio de la. 2002: Grabados rupestres en Galicia: características generales y problemática de su gestión.
Casal, R; Acuña, F; Martínez, J.R. e Santamaría, S.: V campaña de intervención no castelo da Rocha Forte (Santiago de Compostela). Novas preliminares da actuación no ano 2006.
Casal Chico, C. 2014: En Corga: A ara votiva de Adai e a promesa a Mercurio.
Calo Lourido, F. 1994: Arte castrexa: ecultura e decoración arquitectónica.
Calrsson-Brant, E. e Del Río, V. 2016: Nueva marca sobre tegula procedente de Iria Flavia (Padrón, A Coruña).
Campos Pérez, A. (O Colado do Vento), 2011: Petróglifos de Sober.
Cano
Pan, J.A. e Presedo Garazo, A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo:
La fortaleza medieval de Pena Aguieira y la Revuelta Irmandiña:
Análisis arqueológico y estudio de la coyuntura sociopolítica en las
tierras de Sarria a finales de la Edad Media. S. XV.
Cao Moure, J. (director e editor). 1931: Libro de Oro de la provincia de Pontevedra.
Capitán Gosende: Páxina web.
Caramés Moreira, V. 1999: Tese: Excavación arqueológica del yacimiento Monte da Travesa. Cadoalla, Becerreá (Lugo).
Carballo González, G. e Franco Maside, R.M.: O balnerario de Carballo segundo as fontes do Arquivo do Reino de Galicia (unha escavación arqueolóxica no século XVIII). Cardim Ribeiro, J. (2010): Algumas consideraçoes sobre a inscriçao en "lusitano" descoberta en Arronches.
Caridad Arias, J.: Cultos y divinidades en la Galicia prerromana a través de la toponimia.
Caridad Arias, J. 1995: Toponimia y mito; el origen de los nombres.
Caridad Arias, J. 2006: Toponimia céltica de Galicia.
Carneiro Rey, J.A.: O castro de Piñeiro (Península de Ares-Mugardos).
Carneiro Rey, J.A. e Fábregas Valcarce, R. 2003: en Gallaecia: O petroglifo de Chamorro (San Salvador de Serantes, Ferrol).
Carneiro Rey, J.A. e Serrano Otero, J.: Cerdido: patrimonio arqueolóxico-etnográfico.
Carneiro Rey, J.A. e Serrano Otero, J.: En Cátedra. Revista Eumesa de Estudios: Arqueoloxía e paisaxe. O Arco Ártabro desde a prehistoria recente ata o medievo.
Carré Aldao, E: Geografía del reino de Galicia.
Carrera Ramírez, F., Costas Goberna, F. e Peña Santos Antonio de la. 2002: Grabados rupestres en Galicia: características generales y problemática de su gestión.
Casal, R; Acuña, F; Martínez, J.R. e Santamaría, S.: V campaña de intervención no castelo da Rocha Forte (Santiago de Compostela). Novas preliminares da actuación no ano 2006.
Casal Chico, C. 2014: En Corga: A ara votiva de Adai e a promesa a Mercurio.
Castellá Ferrer, M. 1610: Historia del Apostol de Iesus Christo Sanctiago Zebedeo Patron y Capitan General de las Españas.
Castro López, R. 1929: Reseña histórico-descriptiva de la parroquia de Vilar de Ortelle y su comarca.
Castro Pérez, L. 1990: Os torques prehistóricos.
Castro López, R. 1929: Reseña histórico-descriptiva de la parroquia de Vilar de Ortelle y su comarca.
Castro Pérez, L. 1990: Os torques prehistóricos.
Cavada Nieto, M. 2005: En Minius XIII: Nuevas monedas de un tesorillo bajo-imperial romano (Baínte. Vilamarín.Ourense).
Cegarra, B. 1992: Guía da arte de Galicia.
Cegarra, B. 1992: Guía da arte de Galicia.
Certal Lorenzo, M. A. 1999: Petroglifos Pozo Ventura e Outeiro da Choqueira (Poio, Pontevedra): novaas aportacións ao tema das relacións.
Clube de Espeleoloxía Mauxo de Vigo. 2000: Melgotos de Pardollán. Melgotillos de oro. Pardollán, Rubiá (Ourense).
Coedo Novo, J. L. 1997: Os Ancares.
Clube de Espeleoloxía Mauxo de Vigo. 2000: Melgotos de Pardollán. Melgotillos de oro. Pardollán, Rubiá (Ourense).
Coedo Novo, J. L. 1997: Os Ancares.
Coffyn, A. 1985: Le Bronce Final Atlantique dans la Peninsule Ibérique.
Colectivo Capitán Gosende: O legado dos homes pequenos: Gravados rupestres de Cerdedo.
Colectivo A Rula. 2020: Na espiral dos círculos concéntricos.
Comendador Rey, B. 1995: Caracterización de la metalurgia incial gallega: una revisión.
Comendador Rey, B. 1997: Los inicios de la metalurgia en el noroeste de la Península Ibérica (I).
Comendador Rey, B. 1997: Los inicios de la metalurgia en el noroeste de la Península Ibérica (I).
Comendador Rey, B. (Coord.). 2022: O Penedo Gordo. Intervención arqueolóxica nun abrigo con pintura rupestre esquematíca da Galicia suroriental.
Comendador Rey, B., Ferrer Cruz, J., Vázquez Collazo, S. 2007: No Anuario Brigantino: Os castros do concello de Oleiros.
Comendador Rey, B., Rodríguez Muñiz, V. e Manteiga Brea, A. 2011: A estatua-menhir do Tameirón no contexto dos resultados do proxecto de intervención arqueolóxica na Serra da Urdiñeira e o seu contorno (Riós-A Gudiña, Ourense).
Concellos de Galiza: Información urbanística (PXOM).
Comendador Rey, B., Ferrer Cruz, J., Vázquez Collazo, S. 2007: No Anuario Brigantino: Os castros do concello de Oleiros.
Comendador Rey, B., Rodríguez Muñiz, V. e Manteiga Brea, A. 2011: A estatua-menhir do Tameirón no contexto dos resultados do proxecto de intervención arqueolóxica na Serra da Urdiñeira e o seu contorno (Riós-A Gudiña, Ourense).
Concellos de Galiza: Información urbanística (PXOM).
Concellos de Galicia: Páxinas web.
Consellería de Cultura e outros. 2002: Guía turística de Lugo.
Consellería de Cultura e outros. 2002: Guía turística de Lugo.
Consello da Cultura Galega: Corpus Inscricións romanas de Galicia. Provincia da Coruaña.
Corominas, J. e Pascual J.A. 1980-1991: Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico.
Correa, J.F.: Os petroglifos das comarcas do Eume e Betanzos. Estudio comparativo.
Corominas, J. e Pascual J.A. 1980-1991: Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico.
Correa, J.F.: Os petroglifos das comarcas do Eume e Betanzos. Estudio comparativo.
Costa García, J.M. e Carlsson-Brandt Fontán. 2013: Dos monedas romanas tardías procedentes de Cambados.
Costa Iglesias, A. (2023): Los yacimientos arqueológicos de Regueiriño, Fontenla y Chan dos Carrís. Primerios datos publicados, 1978.
Costas Goberna, J. 1985: Petroglifos del litoral sur de la ría de Vigo.
Costas Goberna, J., Novoa Álvarez, P. e Albora Morán, J.M. 1994: En Brigantium: Los grabados rupestres de Pena dos Chaos y Pena da Moura en San Fiz de Amarante (Antas de Ulla-Lugo).
Costas Goberna, J. e Novoa Álvarez, P. 1993: Los grabados rupestres de Galicia.
Couceiro Freijomil, A. 1981: Historia de Pontedeume y su comarca.
Criado Boado, F. 1980: En Brigantium: Catalogación de mámoas en los municipios de Curtis, Sobrado y tierras adyacentes.
Criado Boado, F. e Cabrejas Domínguez, E. (Coordinadores). 2005: En TAPA: Obras públicas e patrimonio: Estado arqueolóxico do corredor do Morrazo.
Costas Goberna, J. 1985: Petroglifos del litoral sur de la ría de Vigo.
Costas Goberna, J., Novoa Álvarez, P. e Albora Morán, J.M. 1994: En Brigantium: Los grabados rupestres de Pena dos Chaos y Pena da Moura en San Fiz de Amarante (Antas de Ulla-Lugo).
Costas Goberna, J. e Novoa Álvarez, P. 1993: Los grabados rupestres de Galicia.
Couceiro Freijomil, A. 1981: Historia de Pontedeume y su comarca.
Criado Boado, F. 1980: En Brigantium: Catalogación de mámoas en los municipios de Curtis, Sobrado y tierras adyacentes.
Criado Boado, F. e Cabrejas Domínguez, E. (Coordinadores). 2005: En TAPA: Obras públicas e patrimonio: Estado arqueolóxico do corredor do Morrazo.
Croa: Revista do Museo do Castro de Viladonga.
culturagalega.org
Daviña Sáinz, S.: No Anuario Brigantino: El monasterio de las Cascas.
culturagalega.org
Daviña Sáinz, S.: No Anuario Brigantino: El monasterio de las Cascas.
De Aguiar Ribeiro, K. 2020: Arqueologia da imagem e arte rupestre: estudos originais fotográficos históricos de Ramón Sobrino Buhígas (1846-1946).
De la Iglesia, s. 1908: No Almanaque de Ferrol: Catálogo de la sección de protohistoria gallega de la colección de Santiago de la Iglesia.
De Lombera Hermida, A.: O retorno ás cavernas. As investigacións arqueolóxicas nas cavidades de Galicia.
De Lombera Hermida, A.: O retorno ás cavernas. As investigacións arqueolóxicas nas cavidades de Galicia.
De Lombera Hermida, A. 2020: Tese doutoral: Gestión de materiales silíceos macrocristalinos en el Pleistoceno de Europa Occidental. Evolución de las estrategias de adaptación a los condicionantes litológicos.
Del Castillo, A. 1927: No Boletín da Real Academia Galega nº 194: Hachas de bronce de talón (hallazgo de un depósito).
Delgado Borrajo, M. e Grande Rodríguez, M. 2008: En Minius XVI: Os lemavos a traverso das fontes literias e epigráficas.
Delgado Correia dos Santos, M. J. 2015: Santuarios rupestres de la Hispania Indoeuropea.
Delgado Gómez, J.: El complejo de Temes: los documentos cristianos, iconográfico uno, y epigráfico otro, más antiguos de Galicia.
D´Emilio, J.: Inscriptions and the romanesque church: patrons, prelates, and crafts men in romanesque Galicia.
Deputación provincial de A Coruña: Información turística.
Deputación provincial de Lugo: Suplemento informativo LUCUS: O Incio (Lugo).
Deputación provincial de Lugo. 1998: Sober (Lugo).
Deputación provincial de Lugo: Información turística.
Deputación provincial de Ourense: Mapa da provincia de Ourense.
Deputación de Ourense: Información turística.
Deputación provincial de Pontevedra: Información turística.
Diario de Ferrol
Diario de Pontevedra
Díaz Añel, A. 1993: Támega, por un valle de civilizaciones milenarias.
Díez del Corral Corredoira, P. (2004): En Gallaecia: El mar en el fin del mundo: Océano en la musivaria de Gallaecia.
Diez Platas, F. 2002: Breviario de imágenes de los dioses y el mito en la Galicia romana.
Diz Novo, P. 1981: Guía de la comarca eumea.
Dominguez, E. e Lema, X.M. 2016: Brandomil (San Pedro).
Domínguez Fontela, J.: El castro de El Rosal.
Donapetry Iribarne Garay, J. 1991: Edición facsímile: Historia de Vivero y su concejo.
Dopico Caínzos, M.D. e Santos Yanguas, J. (2014): La conquista del Noroeste en la historiografía gallega del siglo XIX: Vicetto y Murguía.
Delgado Borrajo, M. e Grande Rodríguez, M. 2008: En Minius XVI: Os lemavos a traverso das fontes literias e epigráficas.
Delgado Correia dos Santos, M. J. 2015: Santuarios rupestres de la Hispania Indoeuropea.
Delgado Gómez, J.: El complejo de Temes: los documentos cristianos, iconográfico uno, y epigráfico otro, más antiguos de Galicia.
D´Emilio, J.: Inscriptions and the romanesque church: patrons, prelates, and crafts men in romanesque Galicia.
Deputación provincial de A Coruña: Información turística.
Deputación provincial de Lugo: Suplemento informativo LUCUS: O Incio (Lugo).
Deputación provincial de Lugo. 1998: Sober (Lugo).
Deputación provincial de Lugo: Información turística.
Deputación provincial de Ourense: Mapa da provincia de Ourense.
Deputación de Ourense: Información turística.
Deputación provincial de Pontevedra: Información turística.
Diario de Ferrol
Diario de Pontevedra
Díaz Añel, A. 1993: Támega, por un valle de civilizaciones milenarias.
Díez del Corral Corredoira, P. (2004): En Gallaecia: El mar en el fin del mundo: Océano en la musivaria de Gallaecia.
Diez Platas, F. 2002: Breviario de imágenes de los dioses y el mito en la Galicia romana.
Diz Novo, P. 1981: Guía de la comarca eumea.
Dominguez, E. e Lema, X.M. 2016: Brandomil (San Pedro).
Domínguez Fontela, J.: El castro de El Rosal.
Donapetry Iribarne Garay, J. 1991: Edición facsímile: Historia de Vivero y su concejo.
Dopico Caínzos, M.D. e Santos Yanguas, J. (2014): La conquista del Noroeste en la historiografía gallega del siglo XIX: Vicetto y Murguía.
Dourado Fernández, R. 2012: Na Revista Galega de Filoloxía: Aproximación á toponimia das freguesías de Arante, Cedofeita, Couxela, Covelas, A Devesa e Ove do concello de ribado: núcleos habitados.
Durán Fuentes, M. 2008: Marcas y grafitos en las obras públicas romanas.
Edicións A Nosa Terra. VV.AA.: Prehistoria. Arte castrexa. Arte da romanización.
Edicións Ir Indo. 1998: Galicia a fondo (guía).
Edicións Ir Indo. 1998: Terras do Deza.
Eguileta Franco, J.M. 1994: Sarreaus, entre a chaira e a montaña.
Eguileta Franco, J.M. 1994: Muíños arqueolóxico: os megalitos de Muíños.
Eguileta Franco, J.M. 1999: A Baixa Limia galega na prehistoria recente.
Eiroa, J. e Rey, J. 1984: Guía dos petroglifos de Muros.
Durán Fuentes, M. 2008: Marcas y grafitos en las obras públicas romanas.
Edicións A Nosa Terra. VV.AA.: Prehistoria. Arte castrexa. Arte da romanización.
Edicións Ir Indo. 1998: Galicia a fondo (guía).
Edicións Ir Indo. 1998: Terras do Deza.
Eguileta Franco, J.M. 1994: Sarreaus, entre a chaira e a montaña.
Eguileta Franco, J.M. 1994: Muíños arqueolóxico: os megalitos de Muíños.
Eguileta Franco, J.M. 1999: A Baixa Limia galega na prehistoria recente.
Eiroa, J. e Rey, J. 1984: Guía dos petroglifos de Muros.
Eiroa, J.J. 1973: Sobre la Edad del Bronce en noroeste de la península hispánica.
El País
El Progreso
Emproga S.L. 2001: En Ancares con los cinco sentidos.
El Progreso
Emproga S.L. 2001: En Ancares con los cinco sentidos.
Epigraphica 3.0: Corpus dixital de inscricións romanas da provincia de Ourense.
Erias, A. e Pena, A. 1995: Unha estación rupestre nas Mariñas de Betanzos: As Travesas.
Erias Martínez, E. 1984: No Anuario Brigantino: Tres asuntos mariñáns.
Erias Martínez, A. 1991: O xacemento arqueolóxico de Paleo (Carral).
Erias, A. e Pena, A. 1995: Unha estación rupestre nas Mariñas de Betanzos: As Travesas.
Erias Martínez, E. 1984: No Anuario Brigantino: Tres asuntos mariñáns.
Erias Martínez, A. 1991: O xacemento arqueolóxico de Paleo (Carral).
Espinosa Espinosa e Carrero Pazos. 2018: En Sémata: Tecnologías digitales para el estudio, la difusión y preservación del patrimonio histórico y cultural gallego: contribuciones del proyecto Epigraphica 3.0".
Fabeiro Gómez, M. 1994: Páxinas históricas de Muros.
Fábregas Valcarce, R. 1992: Nuevos útiles perforados del interior de Galicia: una reflexión sobre el momento epimegalítico.
Fábregas Valcarce, R. 1996: Os primeiros poboadores de Galicia. O Paleolítico.
Fábregas Valcarce, R. 2001: Los petroglifos y su contexto.
Fábregas Valcarce, R.; Rodríguez Rellán, C. e Rodríguez Álvarez, E. 2009: En Gallaecia: Representacións de armas no interior de Galicia (comarca de Deza, Pontevedra). Unha reflexión sobre a distribución e cronoloxía destes motivos.
Fabeiro Gómez, M. 1994: Páxinas históricas de Muros.
Fábregas Valcarce, R. 1992: Nuevos útiles perforados del interior de Galicia: una reflexión sobre el momento epimegalítico.
Fábregas Valcarce, R. 1996: Os primeiros poboadores de Galicia. O Paleolítico.
Fábregas Valcarce, R. 2001: Los petroglifos y su contexto.
Fábregas Valcarce, R.; Rodríguez Rellán, C. e Rodríguez Álvarez, E. 2009: En Gallaecia: Representacións de armas no interior de Galicia (comarca de Deza, Pontevedra). Unha reflexión sobre a distribución e cronoloxía destes motivos.
Facebook: Achegas.
Fariña Busto, F. 1991: En Cuadernos de Estudios Gallegos: Dos notas a propósito de Castromao (Celanova, Ourense).
Fariña Jamardo, J. 1991: Os concellos galegos.
Faro de Vigo
Fatás, G. e Borrás, G.M.1980: Diccionario de Términos de Arte.
Fariña Busto, F. 1991: En Cuadernos de Estudios Gallegos: Dos notas a propósito de Castromao (Celanova, Ourense).
Fariña Jamardo, J. 1991: Os concellos galegos.
Faro de Vigo
Fatás, G. e Borrás, G.M.1980: Diccionario de Términos de Arte.
Fernández Abella, D. 2017: El Puerto de Bares. Nuevas aportaciones acerca de su configuración y origen.
Fernández Carrera, X. e Rivadulla, X.E. 1992: Muxía e o seu concello.
Fernández Castro, J.A. 2008: En A Estrada, miscelánea histórica e cultural: Gravados rupestres na Estrada; da Idade do Bronce aos nosos días.
Fernández Carrera, X. e Rivadulla, X.E. 1992: Muxía e o seu concello.
Fernández Castro, J.A. 2008: En A Estrada, miscelánea histórica e cultural: Gravados rupestres na Estrada; da Idade do Bronce aos nosos días.
Fernández de la Cigoña e Núñez, E. 2003: O poder das Pedras. O mito da fecundación en Galicia.
Fernández Conde, F. J. 1982: En La Historia de la Iglesia en España: Decadencia de la Iglesia española bajomedieval.
Fernández Fernández, A., et al. 2016: O proxecto Sancti Salvatoris: na procura das orixes altomedievais de Allariz.
Fernández Fernández, A., et al. 2016: O proxecto Sancti Salvatoris: na procura das orixes altomedievais de Allariz.
Fernández Ibáñez, C. e Del Río Martínez, F. 1992: Nuevos hallazgos de cerámica campaniforme en la provincia de Orense.
Fernández Ibáñez, C. e Seara Carballo, A.: Nas Actas do V Congreso Internacional de Estelas Funerarias, 1994: La estela romana de Laias, un nuevo y curioso ejemplar funerario de la provincia de Orense.
Fernández Malde, A. 1993: No Anuario Brigantino: Petroglifos de Pena Furada (Figueiras-Coirós).
Fernández Malde, A. et alii (2011): A Vía per loca marítima ao seu paso polo territorio Mariñas-Betanzos.
Fernández Malde, A. 1993: No Anuario Brigantino: Petroglifos de Pena Furada (Figueiras-Coirós).
Fernández Malde, A. et alii (2011): A Vía per loca marítima ao seu paso polo territorio Mariñas-Betanzos.
Fernández Malde, A. (2012): Memoria das sondaxes arqueolóxicas e limpeza do xacemento da Torre dos Mouros (Lira, Carnota).
Fernández Manzanal, R. 1986: Itinerarios polo concello da Estrada.
Fernández Nogueira, F. J. 2009: En Glaucopis: O oppidum prerromano de San Martiño dos Ladróns.
Fernández Nogueira, F. J. 2010: En Instituto de Estudos Vigueses: Excursión a Padroalbar e ao Castelo da Cerveira.
Fernández Manzanal, R. 1986: Itinerarios polo concello da Estrada.
Fernández Nogueira, F. J. 2009: En Glaucopis: O oppidum prerromano de San Martiño dos Ladróns.
Fernández Nogueira, F. J. 2010: En Instituto de Estudos Vigueses: Excursión a Padroalbar e ao Castelo da Cerveira.
Fernández Oxea, X. R. 1929: As eirexas de Cesuris e Vidueira.
Fernández Pérez, J. 1989: En Cadernos do Instituto de Estudos Valdeorreses: Yacimientos arqueológicos en el municipio de Larouco.
Fernández Pérez, J. 1989: En Cadernos do Instituto de Estudos Valdeorreses: Yacimientos arqueológicos en el municipio de Larouco.
Fernández Pintos, J. 2015: Concurrencia, emulación y tradición: la dinámica artística de los grabados rupestres gallegos.
Fernández Vázquez, V. 20023: Localización del Monte Medulio en la Sierra de la Lastra (León/Ourense).
Ferreira, I., Lourenzo, M. e Pisón, X. (2010): Arqueoloxía do Valadouro. Prehistoria.
Ferro Couselo, S. 1952: Los petroglifos de término y las insculturas rupestres de Galicia.
Ferreira, I., Lourenzo, M. e Pisón, X. (2010): Arqueoloxía do Valadouro. Prehistoria.
Ferro Couselo, S. 1952: Los petroglifos de término y las insculturas rupestres de Galicia.
Ferro Couselo, J. 1975: No Boletín Auriense: Sicenata Pacata.
Figueira Tenreiro, S. e Pernas Bermúdez, C.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Proxecto de dinamización das terras da Carba e Monseivane.
Filgueira Rey, A.I. e Rodríguez Fernández, T. 1994: Túmulos y petroglifos. La construcción de un espacio fumerario. Aproximación a sus implicaciones simbólicas. Estudio en la Galicia Centro-Oriental: Samos y Sarria.
Filgueira Valverde, J. e García Alén, A. 1975: Adiciones a la carta arqueológica de provincia de Pontevedra. Inventario de localidades con hallazgos.
Filgueira Valverde, J. e García Alén, A. 1977: Inventario de Monumentos Megalíticos.
Figueira Tenreiro, S. e Pernas Bermúdez, C.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Proxecto de dinamización das terras da Carba e Monseivane.
Filgueira Rey, A.I. e Rodríguez Fernández, T. 1994: Túmulos y petroglifos. La construcción de un espacio fumerario. Aproximación a sus implicaciones simbólicas. Estudio en la Galicia Centro-Oriental: Samos y Sarria.
Filgueira Valverde, J. e García Alén, A. 1975: Adiciones a la carta arqueológica de provincia de Pontevedra. Inventario de localidades con hallazgos.
Filgueira Valverde, J. e García Alén, A. 1977: Inventario de Monumentos Megalíticos.
Fita, F. e Fernández Guerra, A. 1880: Recuerdos de un viaje a Galicia.
Fonte, J. et al. 2024: Na Revista de Prehistoria y Arqueología: Roman indigenous interaction in the Salas River valley (Northwet Iberia): the Roman camp of Alto da Raia and its archaeological landscape.
A Fornela (Grupo de Traballo). 1996: Antas e pedrafitas de Galicia.
Fraguas y Fraguas, A. 1973: La Galicia insólita.
Franco Maside, R.M. 2003: En Gallaecia: Noticia sobre un novo achádego epigráfico romano en San Pedro de Oleiros (Ribeira, A Coruña).
Franco Maside, R.M.: Rutas naturais e vías romanas na provincia de A Coruña.
Fundación Barrié: Catalogación do patrimonio cultural da Alta Limia.
Fundación para o desenvolvemento comarcal do Ribeiro: Mancomunidades do Ribeiro: O Ribeiro.
Fraguas y Fraguas, A. 1973: La Galicia insólita.
Franco Maside, R.M. 2003: En Gallaecia: Noticia sobre un novo achádego epigráfico romano en San Pedro de Oleiros (Ribeira, A Coruña).
Franco Maside, R.M.: Rutas naturais e vías romanas na provincia de A Coruña.
Fundación Barrié: Catalogación do patrimonio cultural da Alta Limia.
Fundación para o desenvolvemento comarcal do Ribeiro: Mancomunidades do Ribeiro: O Ribeiro.
Fundación Luis Monteagudo.
Fundación Penzol
Ibáñez Beltrán, L. M. 2019: La villa de Monforte y la Tierra de Lemos en la Edad Media.
Galiciana: Biblioteca dixital de Galcia.
Galicia Confidencial
Galicia Hoxe
Galicia Confidencial
Galicia Hoxe
Galicia Xa
Gallego Dominguez, O. 1988: Organización administrativa y territorial de la antigua provincia de Ourense.
Galván Malagón, C. J. 2011: Arquitectura militar y aspectos constructivos de las fortalezas bajomedievales. Origen, función, contexto y evolución de las fortalezas de Altamira, Vimianzo y Cira.
García Alén, A. e De la Peña Santos, A. 1981: Grabados rupestres de la provincia de Pontevedra.
García Álvarez, R.: Castros de un valle gallego (los del Ribero de Avia, Orense).
García y Bellido, A.: Nuevos documentos militares de la Hispania romana.
Gallego Dominguez, O. 1988: Organización administrativa y territorial de la antigua provincia de Ourense.
Galván Malagón, C. J. 2011: Arquitectura militar y aspectos constructivos de las fortalezas bajomedievales. Origen, función, contexto y evolución de las fortalezas de Altamira, Vimianzo y Cira.
García Alén, A. e De la Peña Santos, A. 1981: Grabados rupestres de la provincia de Pontevedra.
García Álvarez, R.: Castros de un valle gallego (los del Ribero de Avia, Orense).
García y Bellido, A.: Nuevos documentos militares de la Hispania romana.
García Cabo, M., López Verísimo, R. e Rodríguez Álvarez, L. 2021: O Formigueiro, un castillo medieval en la tierra de Búbal (siglos XIV-XV).
García Fernández-Albalat, B. 1990: Guerra y religión en la Gallaecia y la Lusitania antiguas.
García Martínez, M.C.: No Boletín da Comisión de Monumentos de Lugo (1969-1970): Sobre la tipología de los grabados rupestres lucenses.
García Martínez, S.M.: La implicación del colectivo femenino en los cultos indígenas y latinos del Conventus Bracaraugustanus.
García Pardo, G.: Mapa turístico montañero Serra do Courel.
García Quintela, M.V.: Os gravados da Ferradura: entre o Sol e os Santos.
García Vuelta, O. e Armada Pita, X.L. 2003: En Brigantium: Documentación y arqueología do oro castreño: acerca de F. Maciñeira y el torques de Capelada (San Xiao de Montoxo, Cedeira, A Coruña).
Gil Agra, D.: En Minius II e III: A Estación de grabados rupestres ó aire libre de Brañas das Pozas (Porto do Son).
Giles Pacheco, F. et al.: Poblamiento paleolítico en la cuenca media-baja del río Miño. Sector La Guardia-Tuy (Pontevedra)-Cortegada (Orense). Secuencia cronoestratigráfica.
García Fernández-Albalat, B. 1990: Guerra y religión en la Gallaecia y la Lusitania antiguas.
García Martínez, M.C.: No Boletín da Comisión de Monumentos de Lugo (1969-1970): Sobre la tipología de los grabados rupestres lucenses.
García Martínez, S.M.: La implicación del colectivo femenino en los cultos indígenas y latinos del Conventus Bracaraugustanus.
García Pardo, G.: Mapa turístico montañero Serra do Courel.
García Quintela, M.V.: Os gravados da Ferradura: entre o Sol e os Santos.
García Vuelta, O. e Armada Pita, X.L. 2003: En Brigantium: Documentación y arqueología do oro castreño: acerca de F. Maciñeira y el torques de Capelada (San Xiao de Montoxo, Cedeira, A Coruña).
Gil Agra, D.: En Minius II e III: A Estación de grabados rupestres ó aire libre de Brañas das Pozas (Porto do Son).
Giles Pacheco, F. et al.: Poblamiento paleolítico en la cuenca media-baja del río Miño. Sector La Guardia-Tuy (Pontevedra)-Cortegada (Orense). Secuencia cronoestratigráfica.
Gómez Filgueiras y Brage, F. 2006: Minería y metalurgia en la antigüedad.
Gómez Vila, J.: Un nuevo miliario anepígrafe en Sta. Eulalia de Esperante (Lugo).
Gómez Vila, J.: Un nuevo miliario anepígrafe en Sta. Eulalia de Esperante (Lugo).
González Aguiar, B. 2012: Grabados rupestres en el sur de la provincia de Lugo.
González Cravioto, E. 2002: Revista de Historia Militar: Unidades militares de origen hispano en el ejército romano en Mauritania Tingitana.
González Fernández, A. e Ricart Guillot, S. (1997): En Cátedra. Revista eumesa de estudos: A ordenación do territorio presente a través da afirmación do espacio pasado. O patrimonio arqueolóxico en Pontedeume.
González Fernández, A. e Ricart Guillot, S. (1997): En Cátedra. Revista eumesa de estudos: A ordenación do territorio presente a través da afirmación do espacio pasado. O patrimonio arqueolóxico en Pontedeume.
González Formoso, E. 2022: En Minius 27: La pía galaica de Folsoso (Esgos, Ourense).
González García, F. J. e Brañas Abad, Rosa: Galicia Romana. Tomo II.
González García, F. J.: En Aquae Flaviae 2009: Repensando el pasado: cambio social e iconografía en la Edad del Hierro del Noroeste de la Península Ibérica.
González Iglesias, M.E., Prol Cid R.M. e Siles González, J.: No XI congreso nacional y VI internacional de historia de la enfermería: Los cuidados de enfermería en el Ourense de la primera mitad del siglo XX.
González García, F. J.: En Aquae Flaviae 2009: Repensando el pasado: cambio social e iconografía en la Edad del Hierro del Noroeste de la Península Ibérica.
González Iglesias, M.E., Prol Cid R.M. e Siles González, J.: No XI congreso nacional y VI internacional de historia de la enfermería: Los cuidados de enfermería en el Ourense de la primera mitad del siglo XX.
González Montañés, J.I. 2011: O mosteiro de San Salvador de Budiño e a Terra de Toroño.
González Paz, C.A.: No Boletín do Museo provincial de Lugo: El castillo de Peñaflor (Riotorto-Lugo): iglesia y nobleza en la Mariña Lucense a finales de la Edad Media.
González Paz, C.A. 2007: En Rudesindus: Catro exemplos de fortificacións altomedievais galegas do século X: Castellum Aranga, Castellum Mirei, Castellum Berreti e Castellum de Citofacta.
González Paz, C.A. 2008: Nas I Xornadas da Histoia de Riotorto: Riotorto na Idade Media: territorio, poder e fortificacións.
González Pérez, C. (2017): Cenlle: Historia e patrimonio.
González Reboredo, X.M. (1969) Nos Cadernos de Estudos Galegos: Estaciones de arte rupestre del Incio.
González Reboredo, X.M.: Petroglifos da provincia de Lugo.
González Reboredo, X.M. 1970: No Boletín da Comisión provincial de monumentos Históricos e Artísticos de Lugo: Miscelánea Arqueolóxico de tierras lucenses.
González Rodríguez, M.C. 2010: Problemas de división y restitución de nombres de divinidades indígenas en la epigrafía votiva del noroeste español: el ejemplo de Couxil (Cartelle, Ourense-Hispania Citerior).
González Paz, C.A.: No Boletín do Museo provincial de Lugo: El castillo de Peñaflor (Riotorto-Lugo): iglesia y nobleza en la Mariña Lucense a finales de la Edad Media.
González Paz, C.A. 2007: En Rudesindus: Catro exemplos de fortificacións altomedievais galegas do século X: Castellum Aranga, Castellum Mirei, Castellum Berreti e Castellum de Citofacta.
González Paz, C.A. 2008: Nas I Xornadas da Histoia de Riotorto: Riotorto na Idade Media: territorio, poder e fortificacións.
González Pérez, C. (2017): Cenlle: Historia e patrimonio.
González Reboredo, X.M. (1969) Nos Cadernos de Estudos Galegos: Estaciones de arte rupestre del Incio.
González Reboredo, X.M.: Petroglifos da provincia de Lugo.
González Reboredo, X.M. 1970: No Boletín da Comisión provincial de monumentos Históricos e Artísticos de Lugo: Miscelánea Arqueolóxico de tierras lucenses.
González Rodríguez, M.C. 2010: Problemas de división y restitución de nombres de divinidades indígenas en la epigrafía votiva del noroeste español: el ejemplo de Couxil (Cartelle, Ourense-Hispania Citerior).
González Rodríguez, M.C. 2021: En Veleia: Nombres de divinidades locales en el Noroeste español: Revisitando a Mª Lourdes Albertos.
González Ruibal, A. 2006: En Brigantium: Galaicos, poder y comunidad en el Noroeste de la Península Ibérica (1200 a.C. - 50 d.C.)
González Ruibal, A. 2006: En Brigantium: Galaicos, poder y comunidad en el Noroeste de la Península Ibérica (1200 a.C. - 50 d.C.)
González Soutelo, S. e Pérez Losada, F. (coord.) 2014: Tomiño Romano: O xacemento de Currás.
Gorgoso López, L. e Sánchez Blanco, F.: Na web de "O son da curuxa": As mámoas e medoñas do concello de Santa Comba.
Gorgoso López, L. e Acuña Piñeiro, A. 2016: Igrexiña fronte ao mar: unha salgadura romana.
Grande Rodríguez, M. 2004: A Civitas Lemavorum: estudo arqueohistórico do hábitat e ocupación do territorio lemavo en época romana.
Grupo de Arqueoloxía "Alfredo García Alén". 1987): A prehistoria de Cangas.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 1997: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos no concello de Ferrol.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 1998: No Anuario Brigantino: Gravados rupestres na parroquia de Sta. Mª de Ois (Coirós-A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 1998: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos no concello de Narón.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2000: No Anuario Brigantino: O tesouro de Bedoya: análise de localización.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2004: No Anuario Brigantino: Túmulos prenhistóricos no Concello de Monfero.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2003: No Anuario Brigantino: Gravados rupestres na comarca do Baixo Eume.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2005: Túmulos prehistóricos no concello de Pontedeume.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos: 2006: Gravados rupestres no Couto dos Golpes (Santa Cruz do Salto, concello de Cabanas.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2007: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos no concello de Cabanas (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2008: No Anuario Brigantino: O Monte da Calvela: unha estación rupestre singular no concello de Vilarmaior.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2010: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos no concello de Irixoa (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2009: No Anuario Brigantino: Novos gravados rupestres nas parroquias de Torres e Vilamateo. Concello de Vilarmaior (I).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2011: No Anuario Brigantino: Novos gravados rupestres nas parroquia sde Vilarmaior, Torres e Vilamateo. Concello de Vilarmaior (II).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2012: No Anuario Brigantino: Gravados rupestres no concello de Irixoa (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2013: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos do concello de Vilarmaior (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2014: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos dos concellos de Neda, Fene, Mugardos e Ares (A Coruña).
Grande Rodríguez, M. 2004: A Civitas Lemavorum: estudo arqueohistórico do hábitat e ocupación do territorio lemavo en época romana.
Grupo de Arqueoloxía "Alfredo García Alén". 1987): A prehistoria de Cangas.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 1997: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos no concello de Ferrol.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 1998: No Anuario Brigantino: Gravados rupestres na parroquia de Sta. Mª de Ois (Coirós-A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 1998: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos no concello de Narón.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2000: No Anuario Brigantino: O tesouro de Bedoya: análise de localización.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2004: No Anuario Brigantino: Túmulos prenhistóricos no Concello de Monfero.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2003: No Anuario Brigantino: Gravados rupestres na comarca do Baixo Eume.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2005: Túmulos prehistóricos no concello de Pontedeume.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos: 2006: Gravados rupestres no Couto dos Golpes (Santa Cruz do Salto, concello de Cabanas.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2007: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos no concello de Cabanas (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2008: No Anuario Brigantino: O Monte da Calvela: unha estación rupestre singular no concello de Vilarmaior.
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2010: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos no concello de Irixoa (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2009: No Anuario Brigantino: Novos gravados rupestres nas parroquias de Torres e Vilamateo. Concello de Vilarmaior (I).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2011: No Anuario Brigantino: Novos gravados rupestres nas parroquia sde Vilarmaior, Torres e Vilamateo. Concello de Vilarmaior (II).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2012: No Anuario Brigantino: Gravados rupestres no concello de Irixoa (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2013: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos do concello de Vilarmaior (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos. 2014: No Anuario Brigantino: Túmulos prehistóricos dos concellos de Neda, Fene, Mugardos e Ares (A Coruña).
Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos: Gravados rupestres no concello de Pontedeume.
Guitián Castromil, J. e Guitián Rivera, X. 2000: No Anuario Brigantino: Contribución á carta arqueolóxica da Península do Barbanza: dezasete petroglifos e unha mámoa -inéditos- do Concello de Porto do Son (A Coruña).
Guitián Castromil, J. e Guitián Rivera, X. 2001: Arte rupestre do Barbanza.
Guitán Castromil, J. e Guitián Rivera, X. 2001: Un acoutamento medieval na comarca compostelá.
Guitián Castromil, J. e Guitián Rivera, X. 2000: No Anuario Brigantino: Contribución á carta arqueolóxica da Península do Barbanza: dezasete petroglifos e unha mámoa -inéditos- do Concello de Porto do Son (A Coruña).
Guitián Castromil, J. e Guitián Rivera, X. 2001: Arte rupestre do Barbanza.
Guitán Castromil, J. e Guitián Rivera, X. 2001: Un acoutamento medieval na comarca compostelá.
Hardaker, R: Las hachas de cubo en la Península Ibérica.
Hervella Vázquez, J. e González García, M. 1995: Vilamarín: percorrido pola historia e a arte dunha terra cercana.
Herves Raigoso, F. e Meijide Cameselle, G.: O culto ás Ninfas nas termas de Lugo.
Hervella Vázquez, J. e González García, M. 1995: Vilamarín: percorrido pola historia e a arte dunha terra cercana.
Herves Raigoso, F. e Meijide Cameselle, G.: O culto ás Ninfas nas termas de Lugo.
Hidalgo Cuñarrro, J. M. 1985: En trabalhos de Antropologia e Etnologia XXV. Aproximación a la prehistoria de Vigo.
Hidalgo Cuñarro, J. M. e Rodríguez Puentes, E. 1987: Castro de Fozara. Campaña 1984.
Hidalgo Cuñarro, J. M.: Los juegos de tablero medievales de la catedral de Ourense.
Hidalgo Cuñarro, J. M.: Los juegos de tablero medievales de la catedral de Ourense.
Hidalgo Cuñarro, J. M. (coord.). 2005: Rutas Arqueolóxicas do Eixo Atlántico.
Hidalgo Cuñarro, J. M.: Juegos de tableros romanos y medievales (páxina web).
Hispania Epigraphica: Páxina web.
Historia de Galicia: páxina web.
Instituto de Estudos Miñoranos. 2009: Marabillas do Patrimonio de Nigrán.
Instituto de Estudos Miñoranos. 2009: Marabillas do Patrimonio de Nigrán.
Ladra, L., Armada, X.L. e Martinón-Torres, M. 2014: No Anuario Brigantino: Ourivería galaica no Museo das Mariñas: a Colección Seoane.
Ladra Fernández, L. 2005: No Anuario Brigantino: Dous novos torques en Vilar do Monte (San Fiz de Reimóndez, Sarria, Lugo).
Ladra Fernández, L.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Ouros nos desterros: notas encol de dous conxuntos inéditos de ourivería castrexa actualmente despositados no M.A.N.
Lago Somoza, V. 2015: Las estelas funerarias galaico-romanas encontradas en el Ayuntamiento de A Estrada.
La Región
La Voz de Galicia
Lamas Bértolo, J. e García Valdeira, M. 2000: En Minius: O fenómeno tumular do Concello de Beariz.
Lanza Álvarez, F. 1991: Ribadeo antiguo.
Laredo Verdejo, X.L. 1995: Pontevedra e provincia.
Laredo Verdejo, X.L. 1995: Rías Baixas e Barbanza.
Laredo Verdejo, X.L. 1996: Lugo e provincia.
Laredo, X.L. e Vázquez, E. 1993: O Camiño de Santiago por Galicia.
Lestón Mayo, M.A. e Torrado Cespón, M. 2011: No Anuario Brigantino: El altar rupestre de "A Pedra da Pía" (Esteiro, Muros, Galicia).
Lima Oliveira, E. e Prieto Martínez, M.P. 2002: En TAPA: La arqueología en la gasificación de Galicia 16: Excavación del xacimiento del Monte Buxel.
López Arias, X.: No Boletín do Museo provincial de Lugo: O mosteiro de Santa María de Castro de Rei (Paradela).
López Barredo, L. 2012: En Lucensia: Iglesia románica de Moneixas (Lalín, Pontevedra). Restos arqueológicos y textos sobre su historia.
López Carreira, A. 1999: A cidade medieval galega.
López Carreira, A. 2003: Os Reis de Galicia.
López Cordeiro, M. M. 2001: En TAPA: Estudio de depósitos con industrias líticas del Paleolítico Inferior y Medio en la cuenca del Miño (Ourense).
López Costa, O. 2008: Estudo antropolóxico dos restos óseos recuperados da necrópole da Cova do Santo, Pardollán, Rubiá, Ourense. Unha necrópole da Idade do Bronce en Galicia.
López Cuevillas, F. 1925: As mámoas do concello de Rairiz.
López Cuevillas, F. e Serpa Pinto, R. (1933): Estudos sobre a edade do ferro no noroeste da Peninsua. A relixion.
López Cuevillas, F. (1943): No Boletín do Museo Arqueolóxico de Ourense: Insculturas de Outeiro da Cruz.
López Cuevillas, F. 1952: La civilización céltica de Galicia.
López Cuevillas, F. Lorenzo, X.: En Nós: Catálogos dos castros galegos.
López Fernández, D. 1987: Fonsagrada y su concejo.
López Ferro, X.M. 2011: A ara de Somede.
López Hermida, J. e de Castro Álvarez, C.: En Cátedra. Revista eumesa de estudios: Las murallas de Pontedeume.
López Monteagudo, G. 1989: Avance sobre el culto a Marte indígena en la Península Ibérica.
López Romero, E. e Mañana-Borrazás, P. 2013: El círculo lítico de Monte Lobeira (Vilanova de Arousa, Pontevedra). Trabajos de 2008 y 2010.
López Sangil, J.L. 2005: No Anuario Brigantino: Uno de los primeros documentos benedictinos de Galicia: San Isidro de Callobre.
Ladra Fernández, L. 2005: No Anuario Brigantino: Dous novos torques en Vilar do Monte (San Fiz de Reimóndez, Sarria, Lugo).
Ladra Fernández, L.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Ouros nos desterros: notas encol de dous conxuntos inéditos de ourivería castrexa actualmente despositados no M.A.N.
Lago Somoza, V. 2015: Las estelas funerarias galaico-romanas encontradas en el Ayuntamiento de A Estrada.
La Región
La Voz de Galicia
Lamas Bértolo, J. e García Valdeira, M. 2000: En Minius: O fenómeno tumular do Concello de Beariz.
Lanza Álvarez, F. 1991: Ribadeo antiguo.
Laredo Verdejo, X.L. 1995: Pontevedra e provincia.
Laredo Verdejo, X.L. 1995: Rías Baixas e Barbanza.
Laredo Verdejo, X.L. 1996: Lugo e provincia.
Laredo, X.L. e Vázquez, E. 1993: O Camiño de Santiago por Galicia.
Lestón Mayo, M.A. e Torrado Cespón, M. 2011: No Anuario Brigantino: El altar rupestre de "A Pedra da Pía" (Esteiro, Muros, Galicia).
Lima Oliveira, E. e Prieto Martínez, M.P. 2002: En TAPA: La arqueología en la gasificación de Galicia 16: Excavación del xacimiento del Monte Buxel.
López Arias, X.: No Boletín do Museo provincial de Lugo: O mosteiro de Santa María de Castro de Rei (Paradela).
López Barredo, L. 2012: En Lucensia: Iglesia románica de Moneixas (Lalín, Pontevedra). Restos arqueológicos y textos sobre su historia.
López Carreira, A. 1999: A cidade medieval galega.
López Carreira, A. 2003: Os Reis de Galicia.
López Cordeiro, M. M. 2001: En TAPA: Estudio de depósitos con industrias líticas del Paleolítico Inferior y Medio en la cuenca del Miño (Ourense).
López Costa, O. 2008: Estudo antropolóxico dos restos óseos recuperados da necrópole da Cova do Santo, Pardollán, Rubiá, Ourense. Unha necrópole da Idade do Bronce en Galicia.
López Cuevillas, F. 1925: As mámoas do concello de Rairiz.
López Cuevillas, F. e Serpa Pinto, R. (1933): Estudos sobre a edade do ferro no noroeste da Peninsua. A relixion.
López Cuevillas, F. (1943): No Boletín do Museo Arqueolóxico de Ourense: Insculturas de Outeiro da Cruz.
López Cuevillas, F. 1952: La civilización céltica de Galicia.
López Cuevillas, F. Lorenzo, X.: En Nós: Catálogos dos castros galegos.
López Fernández, D. 1987: Fonsagrada y su concejo.
López Ferro, X.M. 2011: A ara de Somede.
López Hermida, J. e de Castro Álvarez, C.: En Cátedra. Revista eumesa de estudios: Las murallas de Pontedeume.
López Monteagudo, G. 1989: Avance sobre el culto a Marte indígena en la Península Ibérica.
López Romero, E. e Mañana-Borrazás, P. 2013: El círculo lítico de Monte Lobeira (Vilanova de Arousa, Pontevedra). Trabajos de 2008 y 2010.
López Sangil, J.L. 2005: No Anuario Brigantino: Uno de los primeros documentos benedictinos de Galicia: San Isidro de Callobre.
Lorenzo Fernández, A. 2022: Nuevo epitafio altomedieval encontrado en la excavación de Os Conventos (San mamede de Vilachá, A Pobra do Brollón, Lugo).
Lorenzo, X. e Fariña, L. 1993: Tres estacións de arte rupestre na serra do Leboreiro.
Loureiro Souto, E.: En Cátedra. Revista Eumesa de Estudos: Límites parroquiais, límites simbólicos, conmemoracións rituais: O marco de San Lourenzo.
Lovelle, M.R. e Quiroga, J.L. 2000: El poblamiento rural gallego en torno a Lugo en la transición de la antiguedad al feudalismo (ss. V-X).
Llana Rodríguez, C. e Soto Barreiro, M.J. 1991: Cova da Valiña (Castroverde): un xacemento do Paleolítico Superior Inicial en Galicia: (campañas de 1987 e 1988).
Llinares, M.M. 1990: Mouros, ánimas, demonios. El imaginario popular gallego.
Macías, M. 1912: No Boletín da Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Ourense: Nuevo miliario romano (inédito).
Mancomunidade Intermunicipal dos vales do Ulla e Umia. 1999: Guía manconunidade Ulla-Umia.
Mancomunidade Terra de Celanova: ...Terra de lembranzas.
Lorenzo, X. e Fariña, L. 1993: Tres estacións de arte rupestre na serra do Leboreiro.
Loureiro Souto, E.: En Cátedra. Revista Eumesa de Estudos: Límites parroquiais, límites simbólicos, conmemoracións rituais: O marco de San Lourenzo.
Lovelle, M.R. e Quiroga, J.L. 2000: El poblamiento rural gallego en torno a Lugo en la transición de la antiguedad al feudalismo (ss. V-X).
Llana Rodríguez, C. e Soto Barreiro, M.J. 1991: Cova da Valiña (Castroverde): un xacemento do Paleolítico Superior Inicial en Galicia: (campañas de 1987 e 1988).
Llinares, M.M. 1990: Mouros, ánimas, demonios. El imaginario popular gallego.
Macías, M. 1912: No Boletín da Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Ourense: Nuevo miliario romano (inédito).
Mancomunidade Intermunicipal dos vales do Ulla e Umia. 1999: Guía manconunidade Ulla-Umia.
Mancomunidade Terra de Celanova: ...Terra de lembranzas.
Manso Porto, C. 2020: En Rudesindus: El convento medieval de San Francisco de Ferrol.
Mañana Borrazás, P. e Santos Estévez, M. 2000: En Gallaecia: Arte rupestre no promontorio de Corme (Ponteceso).
Mañana Borrazás, P. 2010: En Cardernos de Estudos Galegos: Aplicación de tecnologías aeroespaciales para la documentación del círculo lítico de Monte Lobeira, Vilanova de Arousa (Pontevedra).
Mañana Borrazás, P. 2011: En CAPA: Escavación, traslado e posta en valor do petroglifo de O Viveiro (Moaña, Pontevedra).
Mañana Borrazás, P. e Santos Estévez, M. 2000: En Gallaecia: Arte rupestre no promontorio de Corme (Ponteceso).
Mañana Borrazás, P. 2010: En Cardernos de Estudos Galegos: Aplicación de tecnologías aeroespaciales para la documentación del círculo lítico de Monte Lobeira, Vilanova de Arousa (Pontevedra).
Mañana Borrazás, P. 2011: En CAPA: Escavación, traslado e posta en valor do petroglifo de O Viveiro (Moaña, Pontevedra).
Martín-Seijo, M. 2011: En Gallaecia: Castrovite: un modelo para a xestión da información arqueolóxica.
Martínez Salazar, A. 1916: No Boletín da Real Academia Galega. Del tesoro de monedas de Algara.
Martínez do Tamuxe, S. 1982: Riqueza rupestre en el monte Torroso.
Martínez-Risco Daviña, L. e López Martínez, X.A. 1993: Terras de Celanova.
Martínez Rodríguez, A.C. 2015: Tese de doutoramento: As comisións provinciais de monumentos históricos e artísticos de Galicia, 1836-1936.
Martinón Torres, M. 2001: Os monumentos megalíticos despois do Megalitismo. Arqueoloxía e Historia dos megalitos galegos a través as fontes escritas (s. VI-s. XIX).
Martínez do Tamuxe, S. 1982: Riqueza rupestre en el monte Torroso.
Martínez-Risco Daviña, L. e López Martínez, X.A. 1993: Terras de Celanova.
Martínez Rodríguez, A.C. 2015: Tese de doutoramento: As comisións provinciais de monumentos históricos e artísticos de Galicia, 1836-1936.
Martinón Torres, M. 2001: Os monumentos megalíticos despois do Megalitismo. Arqueoloxía e Historia dos megalitos galegos a través as fontes escritas (s. VI-s. XIX).
Megaliticia: Páxina web.
Meijide Cameselle, G. 1989: Piezas de la Edad del Bronce en el Museo de Terra de Melide.
Méndez Quintas, E. et alii: Valoración preliminar del yacimiento paleolítico de Portomaior, As Neves, Galicia.
Méndez Quintas, E. 2020: O xacemento das Covas da Trapa (Monte Aloia, Galicia) como exemplo de continuidade de ocupación durante o Neolítico final e a Idade do Bronce no NW da Península Ibérica.
Méndez Vázquez, C. 1993: Castros de Monterroso.
Menéndez Blanco, A, et alii. 2011: En Gallaecia: Nuevas evidencias de la presencia romana en el extremo occidental de la Cordillera Cantábrica.
Menéndez Pidal, R. 1980: Toponimia prerrománica hispánica.
Millán González-Pardo, I. 1978: Los nombres de Pontedeume y su río, el Castro de Ombre y la batalla de Pontumio.
Méndez Quintas, E. et alii: Valoración preliminar del yacimiento paleolítico de Portomaior, As Neves, Galicia.
Méndez Quintas, E. 2020: O xacemento das Covas da Trapa (Monte Aloia, Galicia) como exemplo de continuidade de ocupación durante o Neolítico final e a Idade do Bronce no NW da Península Ibérica.
Méndez Vázquez, C. 1993: Castros de Monterroso.
Menéndez Blanco, A, et alii. 2011: En Gallaecia: Nuevas evidencias de la presencia romana en el extremo occidental de la Cordillera Cantábrica.
Menéndez Pidal, R. 1980: Toponimia prerrománica hispánica.
Millán González-Pardo, I. 1978: Los nombres de Pontedeume y su río, el Castro de Ombre y la batalla de Pontumio.
Monteagudo García, L. 1977: Die
Beile auf der Iberischen Halbinsel (Prähistorische Bronzefunde Abt.
IX).
Monteagudo García, L., García Alén, A. e Lois Freijomil, J. 1981: El hacha de Salto (Rodeiro) y las primeras hachas de tope de dos asas en Europa.
Monteagudo García, L. 1991: No Anuario Brigantino: Necrópolis de mámoas de A Zapateira (A Coruña).
Monteagudo García, L. 2003: No Anuario Brigantino: Menhires y marcos de Portugal y Galicia.
Monteagudo García, L. 1991: No Anuario Brigantino: Necrópolis de mámoas de A Zapateira (A Coruña).
Monteagudo García, L. 2003: No Anuario Brigantino: Menhires y marcos de Portugal y Galicia.
Monteagudo García, L. 1996: No Anuario Brigantino: La religiosidad callaica: estela funeraria romana de Mazarelas (Oza dos Ríos, A Coruña), cultos astrales, priscilianismo y outeiros.
Montenegro Rúa, E.J. 2011: En Férvedes: Santa Eulalia de Bóveda y el castro de Corvazal: una aproximación al estudio arqueológico de lo próximo.
Montero Ruiz, I., García Vuelta, O. e Armada, X.L. 2014: Estudio arqueometalúrgico del depósito de hachas de Distriz (Monforte de Lemos, Lugo).
Moralejo Lasso, A. 1997: Toponimia gallega y leonesa.
Moralejo, J.J. 2009: Toponimia de las vías romanas de Galicia.
Moure Salgado, X. 2007: Mámoas e castros de Viveiro.
Moure Salgado, X. 2008: Cruces e cruceiros do concello do Vicedo.
Moure Salgado, X. e Carpente Leira, P. 2019: Cervantes, un concello con historia.
Montenegro Rúa, E.J. 2011: En Férvedes: Santa Eulalia de Bóveda y el castro de Corvazal: una aproximación al estudio arqueológico de lo próximo.
Montero Ruiz, I., García Vuelta, O. e Armada, X.L. 2014: Estudio arqueometalúrgico del depósito de hachas de Distriz (Monforte de Lemos, Lugo).
Moralejo Lasso, A. 1997: Toponimia gallega y leonesa.
Moralejo, J.J. 2009: Toponimia de las vías romanas de Galicia.
Moure Salgado, X. 2007: Mámoas e castros de Viveiro.
Moure Salgado, X. 2008: Cruces e cruceiros do concello do Vicedo.
Moure Salgado, X. e Carpente Leira, P. 2019: Cervantes, un concello con historia.
Moure Salgado, X., Carpente Leira, P. e Fernández Revaldería, J. A. 2021: Pedras con lenda.
Museo Arqueológico Nacional: Páxina web.
Museo Arqueolóxico do castro de Viladonga. 2011: Castros lucenses: Investigación e posta en valor.
Museo Arqueolóxico do castro de Viladonga. 2011: Castros lucenses: Investigación e posta en valor.
Museo Arqueolóxico de Ourense: Peza do mes.
Museo Terra de Melide: Boletíns do Centro de Estudos Melidenses.
Museo Terra de Melide: Boletíns do Centro de Estudos Melidenses.
Museo Terra de Melide: Peza do mes. Páxina web.
Neira Preira, H. 2007: En aestrada.gal: Sobre a Torre da Ínsua de Cora.
Nespereira Iglesias, X. 1980: Síntesis sobre los yacimientos auríferos gallegos.
Nieto Muñiz, E. B. 2002: En Minius: Achado dunha ara a Iuppiter Optimo Maximo na parroquia de Santiago de Verea (provincia de Ourense).
Nespereira Iglesias, X. 1980: Síntesis sobre los yacimientos auríferos gallegos.
Nieto Muñiz, E. B. 2002: En Minius: Achado dunha ara a Iuppiter Optimo Maximo na parroquia de Santiago de Verea (provincia de Ourense).
Nieto Muñiz, E. B: Penafroufe, un reducto defensivo do século XVII na raia de bangueses (Verea, Ourense).
Nogueira Ríos, S. 1997: Unha primeira aproximación ao estado dos materiais líticos da Cova de Eirós (Triacastela-Lugo).
Nós. 1927-1929: Catálogo dos castros galegos (Vilamarín e Celanova).
Nogueira Ríos, S. 1997: Unha primeira aproximación ao estado dos materiais líticos da Cova de Eirós (Triacastela-Lugo).
Nós. 1927-1929: Catálogo dos castros galegos (Vilamarín e Celanova).
Nós Diario
Novoa Álvarez, P. 1994: Gravados rupestres de Galicia.
Núñez Castro, C.: Traducido ao galego por María José De Arriba Redondo. De Rapati a Rábade, o municipio de Rábade e a evolución histórica do seu territorio.
Núñez Jato, J.F. 2008: No Boletín da Asociación de Amigos do Castro de Viladonga: Megalitismo no concello de Paradela.
Núñez Jato, J.F. e Rodríguez Varela, L. 1995: Arqueoloxía en Outeiro de Rei: mámoas e outros restos.
Núñez Meneses, P.: Hallazgos y tesorillos de moneda romana en Galicia, según la tesis de Cavada Nieto.
Núñez Sobrino, A.: Ramón Sobrino Lorenzo-Ruza (1915-1959): el trayecto vocacional de un arqueólogo.
Novoa Álvarez, P. 1994: Gravados rupestres de Galicia.
Núñez Castro, C.: Traducido ao galego por María José De Arriba Redondo. De Rapati a Rábade, o municipio de Rábade e a evolución histórica do seu territorio.
Núñez Jato, J.F. 2008: No Boletín da Asociación de Amigos do Castro de Viladonga: Megalitismo no concello de Paradela.
Núñez Jato, J.F. e Rodríguez Varela, L. 1995: Arqueoloxía en Outeiro de Rei: mámoas e outros restos.
Núñez Meneses, P.: Hallazgos y tesorillos de moneda romana en Galicia, según la tesis de Cavada Nieto.
Núñez Sobrino, A.: Ramón Sobrino Lorenzo-Ruza (1915-1959): el trayecto vocacional de un arqueólogo.
O Correo Galego
Olivares Pedreño, J.C. 2000: Tese de doutoramento: Divinidades indígenas de la Hispania Romana.
Olivares Pedreño, J.C. 2002: Los dioses de la Hispania céltica.
Otero Pedrayo, R. e VV.AA.: Historia de Galiza.
Padroado provincial de turismo de Ourense. 1997: Terras do Bolo e Valdeorras.
Padroado provincial de turismo de Ourense. 1999: Terras de Celanova-Baixa Limia.
Parcero Oubiña, C. 1998: En TAPA: La Arqueología en la gasificación de Galicia 7: Hacia una Arqueología Agraria de la Cultura Castreña.
Olivares Pedreño, J.C. 2000: Tese de doutoramento: Divinidades indígenas de la Hispania Romana.
Olivares Pedreño, J.C. 2002: Los dioses de la Hispania céltica.
Otero Pedrayo, R. e VV.AA.: Historia de Galiza.
Padroado provincial de turismo de Ourense. 1997: Terras do Bolo e Valdeorras.
Padroado provincial de turismo de Ourense. 1999: Terras de Celanova-Baixa Limia.
Parcero Oubiña, C. 1998: En TAPA: La Arqueología en la gasificación de Galicia 7: Hacia una Arqueología Agraria de la Cultura Castreña.
Parcero Oubiña, C. e Cobas Fernández, I. 2005: En TAPA 35: La arqueología en la gasificacion de Galicia 17: Actuaciones en
asentamientos prehistóricos en el entorno de Santiago de Compostela.
Pardo de Neyra, X. 1998: Historia do concello de Baralla. Pazos e fortalezas de Neira de Xusá.
Pardo de Neyra, X. 1998: Historia do concello de Baralla. Pazos e fortalezas de Neira de Xusá.
Piñeiroa Lozano, E. 2016: As torres medievais de Benquerencia, Cabarcos e Reinante.
Portal de Archivos Españoles (PARES)
Patrimoniogalego.net: Páxina web.
Patronato de turismo Terras de Trives: Terras de Trives.
Pazos García, D. 1980: Apuntes de la historia de la villa y comarca de Sarria.
Pazos Gómez, M. 2007: San Martiño de Marzoa. Imaxes para o recordo.
Pena Gómez, M. e Pereiro López, D. da Asociazón Cultural Obradoiro da Historia. 2004: Concello de Oroso: guía histórica en imaxes.
Pena Graña, A. 2005: No Anuario Brigantino: REBE TRASANGIVGE, una nueva lectura del epígrafe de Covas.
Penas Truque, M.A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Sobre el folklore castrexo y el culto a la muerte en Galicia.
Peña Santos, Antonio de la. 1986: Historia de Pontevedra.
Peña Santos, Antonio de la. 1992: Los petroglifos gallegos: grabados prehistóricos al aire libre.
Peña Santos, Antonio de la. e Vázquez Varela, J.M. 1979: Los petroglifos gallegos.
Peña Santos, Antonio de la. 2003: Galicia: Prehistoria, castrexo e primeira romanización.
Perdiz, L. 1989: Guía turística da Baixa Limia.
Pereira Dominguez, B. 1996: Lovios e a súa comarca.
Pereira García, E., Costas Goberna, F.J. e Hidalgo Cuñarro, J.M. 1994: Na Revista de Guimaraes: Petroglifos en los castros gallegos.
Patronato de turismo Terras de Trives: Terras de Trives.
Pazos García, D. 1980: Apuntes de la historia de la villa y comarca de Sarria.
Pazos Gómez, M. 2007: San Martiño de Marzoa. Imaxes para o recordo.
Pena Gómez, M. e Pereiro López, D. da Asociazón Cultural Obradoiro da Historia. 2004: Concello de Oroso: guía histórica en imaxes.
Pena Graña, A. 2005: No Anuario Brigantino: REBE TRASANGIVGE, una nueva lectura del epígrafe de Covas.
Penas Truque, M.A.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Sobre el folklore castrexo y el culto a la muerte en Galicia.
Peña Santos, Antonio de la. 1986: Historia de Pontevedra.
Peña Santos, Antonio de la. 1992: Los petroglifos gallegos: grabados prehistóricos al aire libre.
Peña Santos, Antonio de la. e Vázquez Varela, J.M. 1979: Los petroglifos gallegos.
Peña Santos, Antonio de la. 2003: Galicia: Prehistoria, castrexo e primeira romanización.
Perdiz, L. 1989: Guía turística da Baixa Limia.
Pereira Dominguez, B. 1996: Lovios e a súa comarca.
Pereira García, E., Costas Goberna, F.J. e Hidalgo Cuñarro, J.M. 1994: Na Revista de Guimaraes: Petroglifos en los castros gallegos.
Pereira Martínez, C. 2000: Os templarios. Artigos e ensaios.
Pereira Martínez, C. 2000: No Anuario Brigantino: Dúas encomendas templarias galegas descoñecidas: Lendo (A Laracha) e San Sadurniño.
Pereira Martínez, C. 2001: No Anuario Brigantino: A
Orde militar de Alcántara na Galiza medieval.
Pereira Martínez, C. 2006: No Anuario Brigantino: A Orde do Temple na provincia de Pontevedra: A Bailía de Coia (Vigo).
Pérez, A. 2019: En Croa: Boletín do Museo do Castro de Viladonga: Un novo conxunto de figuras de vulto redondo na Terra Chá Lucense.
Pérez Bustamante, C. 1925: Los dólmenes de Dombate y de la Gándara (La Coruña).
Pérez Losada, F. 1992: Estudio de material arqueolóxico procecedente da vila romana de Noville (Mugardos, A Coruña).
Pérez Losada, F. 2002: Entre a cidade e a aldea: estudio arqueohistórico dos "aglomerados secundarios" romanos en Galicia.
Pérez Outeiriño, B. 1978: En Boletín Auriense: A necrópolis megalítica de A Moura.
Pérez Rodríguez, F.J. 2008: Mosteiros de Galicia na Idade Media.
Pérez Rúa, M. 1991: Moaña.
Pérez Losada, F. 2002: Entre a cidade e a aldea: estudio arqueohistórico dos "aglomerados secundarios" romanos en Galicia.
Pérez Outeiriño, B. 1978: En Boletín Auriense: A necrópolis megalítica de A Moura.
Pérez Rodríguez, F.J. 2008: Mosteiros de Galicia na Idade Media.
Pérez Rúa, M. 1991: Moaña.
Picallo Fuentes, H e M. 2002): En TAPA 29. Coord. Xurxo Ayán Vila: Achegamentos ao estudo dunha nova ara cuntiense. DII Buximus: contribución ó panteón galaico-romano.
Pino, M. 1981: Datos históricos turísticos de Puenteareas y El Condado.
Pino Pérez, A. 1996: Nuevos hallazgos y consideraciones de las industrias líticas talladas de la costa S.O. de Pontevedra.
Pino, M. 1981: Datos históricos turísticos de Puenteareas y El Condado.
Pino Pérez, A. 1996: Nuevos hallazgos y consideraciones de las industrias líticas talladas de la costa S.O. de Pontevedra.
Plan Básico Autonómico (PBA): Páxina web.
Pombo Mosquera, X.A. e Rego Álvarez, M.L. 1990: En Brigantium: O Megalitismo nas Terras de Vilalba (Lugo).
Portela Paz, A. e Rodríguez Fraiz, A. 1987: As pontes do Lérez.
Porto Rico, D. (2007): Inventario de ermidas, capelanías e obras pías da Estrada (1567-1959).
Pombo Mosquera, X.A. e Rego Álvarez, M.L. 1990: En Brigantium: O Megalitismo nas Terras de Vilalba (Lugo).
Portela Paz, A. e Rodríguez Fraiz, A. 1987: As pontes do Lérez.
Porto Rico, D. (2007): Inventario de ermidas, capelanías e obras pías da Estrada (1567-1959).
Pousa, R. 2016: No Boletín Auriense: El
señorío de la Orden de Alcántara en Galicia, la encomienda de A
Batundeira.
Praza.gal
Presas García, A. e García Porral, X.C. 2014: O Mundo dos Castros: A comarca de Deza.
Presas García, A. e García Porral, X.C. 2014: O Mundo dos Castros: A comarca de Deza.
Prieto Martínez, M.P. et al. 2022: En Cuadernos de Estudos Galegos: Un yacimiento y tres historias. Biografía de un megalito gallego. El túmulo de Perravella 1 (Cerceda, A Coruña).
Quirós Castillo, J.A. e Tejada Sebastián, J.M.: Los castillos altomedievales en el noroeste de la Península Ibérica.
Ramil González, E. 1999: Historia de Cariño: da Prehistoria á etapa Altomedieval. Escavacións arqueolóxicas na Comarca do Ortegal.
Ramil Rego, E. 2006: Os habitantes dos castros.
Ramil Rego, E. 2007: A dominación romana.
Ramil Rego, E.: Xacementos romanos no concello de Vilalba (Lugo). A súa relación co entorno xeográfico.
Quirós Castillo, J.A. e Tejada Sebastián, J.M.: Los castillos altomedievales en el noroeste de la Península Ibérica.
Ramil González, E. 1999: Historia de Cariño: da Prehistoria á etapa Altomedieval. Escavacións arqueolóxicas na Comarca do Ortegal.
Ramil Rego, E. 2006: Os habitantes dos castros.
Ramil Rego, E. 2007: A dominación romana.
Ramil Rego, E.: Xacementos romanos no concello de Vilalba (Lugo). A súa relación co entorno xeográfico.
Reboreda, A.: O petróglifo da Chan da Gándara. Memoria dun gravado rupestre indultado.
Rei, M. 2004: No Anuario Brigantino: Referencias documentais ao concello de Abegondo durante a Alta Idade Media.
Reimondez Portela, M. 1976: Guía turística de La Estrada.
Rei, M. 2004: No Anuario Brigantino: Referencias documentais ao concello de Abegondo durante a Alta Idade Media.
Reimondez Portela, M. 1976: Guía turística de La Estrada.
Rey Castiñeiras, J.: Estudio y catalogación de castros de la provincia de La Coruña.
Rey Castiñeiras, J. 1991: Yacimientos castreños de la vertiente atlántica: análisis de la cerámica indígena.
Rey Castiñeiras, J. 1993: Cerámica indígena de los castros costeros de la Galicia Occidental: Rías Bajas. Valoración dentro del contexto general de la cultura castreña.
Rey Castiñeiras, J. e Rodríguez Calviño, M.: Novas imaxes da arqueoloxía castrexa estradense a través das coleccións de Bouza-Brey e Fraguas Fraguas do Museo do Pobo Galego.
Rivas Quintas, E. 1985: A Limia, Val do Antela e Val do Medo.
Rivas Quintas, E. 1991: Onomástica persoal do Noroeste hispánico.
Rivas Quintas, E.: En Porta da Aira 1994-1995: Influxos precristiáns na arte.
Rivera Rouco,E. 1976: Estudios sobre la historia de Puentes de García Rodríguez.
Rodríguez Casal, A. 1990: O megalitismo: a primeira arquitectura monumental de Galicia.
Rodríguez Casal, A. 1998: En Gallaecia: El fenómeno tumular y megalítico en las tierras de Sarria. O Incio (Lugo).
Rey Castiñeiras, J. 1991: Yacimientos castreños de la vertiente atlántica: análisis de la cerámica indígena.
Rey Castiñeiras, J. 1993: Cerámica indígena de los castros costeros de la Galicia Occidental: Rías Bajas. Valoración dentro del contexto general de la cultura castreña.
Rey Castiñeiras, J. e Rodríguez Calviño, M.: Novas imaxes da arqueoloxía castrexa estradense a través das coleccións de Bouza-Brey e Fraguas Fraguas do Museo do Pobo Galego.
Rivas Quintas, E. 1985: A Limia, Val do Antela e Val do Medo.
Rivas Quintas, E. 1991: Onomástica persoal do Noroeste hispánico.
Rivas Quintas, E.: En Porta da Aira 1994-1995: Influxos precristiáns na arte.
Rivera Rouco,E. 1976: Estudios sobre la historia de Puentes de García Rodríguez.
Rodríguez Casal, A. 1990: O megalitismo: a primeira arquitectura monumental de Galicia.
Rodríguez Casal, A. 1998: En Gallaecia: El fenómeno tumular y megalítico en las tierras de Sarria. O Incio (Lugo).
Rodríguez Casanova, I. 2008: Archivos y Numismática: el tesoro de áureos de Duarría (Castro de Rey, Lugo).
Rodríguez Casanova, I. 2009: Aportaciones documentales de la Real Academia de la Historia al conocimieno de la circulación monetaria antigua del Noroeste en sus inicios.
Rodríguez Colmenero, A. 1972: No Boletín Auriense: La Cultura megalítica en el Alto Bubal.
Rodríguez Colmenero, A. 1976: La red viaria romana del Sureste de Galicia.
Rodríguez Colmenero, A. 1991: Relevo prerrománico na igrexa de Asadur.
Rodríguez Colmenero, A., Ferrer Sierra, S. e Álvarez Asorey, R.D. 2004: Miliarios e outras inscricións viarias romanas do Noroeste Hispánico (convento Bracarense, Lucense e Asturicense).
Rodríguez Colmenero, A. 2000: Sobre un supuesto error epigráfico-histórico. Correcciones al ara de Bandua Aetobricus de Codesedo (Ourense) y otros epígrafes de su amplio entorno.
Rodríguez Colmenero, A, e Álvarez Asorey, R (2008): Vía romana XIX: unha viaxe dende Lugo aos Ancares, seguindo as pegadas de Roma.
Rodríguez Colmenero, A. 1972: No Boletín Auriense: La Cultura megalítica en el Alto Bubal.
Rodríguez Colmenero, A. 1976: La red viaria romana del Sureste de Galicia.
Rodríguez Colmenero, A. 1991: Relevo prerrománico na igrexa de Asadur.
Rodríguez Colmenero, A., Ferrer Sierra, S. e Álvarez Asorey, R.D. 2004: Miliarios e outras inscricións viarias romanas do Noroeste Hispánico (convento Bracarense, Lucense e Asturicense).
Rodríguez Colmenero, A. 2000: Sobre un supuesto error epigráfico-histórico. Correcciones al ara de Bandua Aetobricus de Codesedo (Ourense) y otros epígrafes de su amplio entorno.
Rodríguez Colmenero, A, e Álvarez Asorey, R (2008): Vía romana XIX: unha viaxe dende Lugo aos Ancares, seguindo as pegadas de Roma.
Rodríguez Colmenero, A. 1987: En Aquae Flaviae: Fontes epigráficas.
Rodríguez Díaz, J.M.: Sobre os castros de Ribadeo.
Rodríguez González, E. 1958: Diccionario enciclopédico gallego-castellano.
Rodríguez Díaz, J.M.: Sobre os castros de Ribadeo.
Rodríguez González, E. 1958: Diccionario enciclopédico gallego-castellano.
Rodríguez González, X. : 1979: No Boletín Auriense: Dúas novas aras romanas na provincia de Ourense.
Rodríguez González, X. e Rodríguez González, A (Coord.), 2016: Na procura do pasado, orixe e desenvolvemento da arqueoloxía en Ourense.
Rodríguez Lage, S. 1974: Las estelas funerarias de Galicia en Época Romana.
Rodríguez González, X. e Rodríguez González, A (Coord.), 2016: Na procura do pasado, orixe e desenvolvemento da arqueoloxía en Ourense.
Rodríguez Lage, S. 1974: Las estelas funerarias de Galicia en Época Romana.
Rodríguez Rellán, C.: A industria lítica en lousa.
Rodríguez Rellán, C., Gorgoso López, L. e Fábregas Valcarce, R. 2008: En Gallaecia: O conxunto de petroglifos de Campo da Uz (Santa María de Areas, Chantada) e as vías de tránsito cara o interior lucense.
Rodríguez Rellán, C., Fábregas Valcarce, R., Eirosa Pose, A., Rodríguez Álvarez, E. e Gorgoso López, L. 2010: En Gallaecia: Alén da fronteira naturalista na arte rupestre galega. Estacións con zoomorfos na Costa da Morte (A Coruña).
Rodríguez Rellán, C., Gorgoso López, L. e Fábregas Valcarce, R. 2008: En Gallaecia: O conxunto de petroglifos de Campo da Uz (Santa María de Areas, Chantada) e as vías de tránsito cara o interior lucense.
Rodríguez Rellán, C., Fábregas Valcarce, R., Eirosa Pose, A., Rodríguez Álvarez, E. e Gorgoso López, L. 2010: En Gallaecia: Alén da fronteira naturalista na arte rupestre galega. Estacións con zoomorfos na Costa da Morte (A Coruña).
Romanarmy: Páxina web.
Romero Masiá, A. e Arias Vilas, F. 1995: Diccionario de termos de Arqueoloxía e Prehistoria.
Romero Masiá, A.M. 1976: El hábitat castreño. Asentamientos y arquitectura de los castros del NO peninsular.
Romero Masiá, A.M. e Pose Mesura, X.M. 1986: Catalogación arqueolóxica da Ría de Ferrol.
Romero Masía, A.M. e Pose Mesura, X.M. 1987: Galicia nos textos clásicos.
Romero Masiá, A. e Arias Vilas, F. 1995: Diccionario de termos de Arqueoloxía e Prehistoria.
Romero Masiá, A.M. 1976: El hábitat castreño. Asentamientos y arquitectura de los castros del NO peninsular.
Romero Masiá, A.M. e Pose Mesura, X.M. 1986: Catalogación arqueolóxica da Ría de Ferrol.
Romero Masía, A.M. e Pose Mesura, X.M. 1987: Galicia nos textos clásicos.
Ruiz-Gálvez Priego, M.L. 1984: La península Ibérica y sus relaciones con el círculo cultural atlántico.
Sáez Taboada, B. 1998: Elementos para el estudio de la caminería en la Galicia romana: la vía Lucus Augusti-Ponte Abei.
Sáez Taboada, B. 2002: Aportaciones al trazado de la vía 19 del Itinerario de Antonino a su paso por Galicia.
Sagredo Eustaquio, L. e Pradales Ciprés, D. 1994: Epigrafía y numismática romanas del monasterio de Silos.
Sánchez Estévez, M. 1998: En Gallaecia: Catalogación dos xacementos arqueolóxicos do concello de Cotobade (Pontevedra).
Sánchez, J.C. e Galbán, C.J. 2015: Fortificaciones de altura en el entorno de Santiago de Compostela. Hacia un primer análisis arqueológico corporativo.
Sánchez Pardo, J.C.: Tese doutoral. Territorio y poblamiento en Galicia entre la antiguedad y la plena Edad Media.
Sánchez Pardo, J.C. 2009: En Aqvae Flaviae: Sobre los orígenes evolución de las primeras iglesias rurales en la Alta Edad Media: el caso de Terra de Celanova (Ourense).
Sánchez Pardo, J.C.: Castros, castillos y otras fortificaciones en el paisaje sociopolítico de Galicia (siglos IV-XI).
Sáez Taboada, B. 1998: Elementos para el estudio de la caminería en la Galicia romana: la vía Lucus Augusti-Ponte Abei.
Sáez Taboada, B. 2002: Aportaciones al trazado de la vía 19 del Itinerario de Antonino a su paso por Galicia.
Sagredo Eustaquio, L. e Pradales Ciprés, D. 1994: Epigrafía y numismática romanas del monasterio de Silos.
Sánchez Estévez, M. 1998: En Gallaecia: Catalogación dos xacementos arqueolóxicos do concello de Cotobade (Pontevedra).
Sánchez, J.C. e Galbán, C.J. 2015: Fortificaciones de altura en el entorno de Santiago de Compostela. Hacia un primer análisis arqueológico corporativo.
Sánchez Pardo, J.C.: Tese doutoral. Territorio y poblamiento en Galicia entre la antiguedad y la plena Edad Media.
Sánchez Pardo, J.C. 2009: En Aqvae Flaviae: Sobre los orígenes evolución de las primeras iglesias rurales en la Alta Edad Media: el caso de Terra de Celanova (Ourense).
Sánchez Pardo, J.C.: Castros, castillos y otras fortificaciones en el paisaje sociopolítico de Galicia (siglos IV-XI).
Sánchez Pardo, J.C. 2015: El reuso de materiales y estructuras antiguas en las iglesias altomedievales de Galicia. Casos, problemas y motivaciones.
Sánchez Pardo, J.C.: Los contextos de fundación de las iglesias tardoantiguas en Galicia (ss. V-VIII): Substratos arqueológicos, distribución y significados.
Sánchez Pardo, J.C.: Los contextos de fundación de las iglesias tardoantiguas en Galicia (ss. V-VIII): Substratos arqueológicos, distribución y significados.
Sánchez Pardo, J. C.: Consello da Cultura Galega. Ara de San Paio de Antealtares.
Sánchez Pardo, J. C., De la torre Llorca, M. J. e Fernández Ferreiro, M. 2018: Élites, arquitectura y fundación de iglesias en Galicia entre los siglos IX y X.
Santos, M. 2001: En Edicións do Cumio: Os Ancares, a gran serra galaico-leonesa.
Santos, M. 2002: En Edicións do Cumio: O Courel.
Santos Cancelas, A. 2015: El Hércules de Santa Tegra y el middle-ground de la religión castreña.
Santos Estévez, M. 2007: En TAPA: Petroglifos y paisaje social en la prehistoria reciente del Noroeste de la Península Ibérica.
Santos, M. 2001: En Edicións do Cumio: Os Ancares, a gran serra galaico-leonesa.
Santos, M. 2002: En Edicións do Cumio: O Courel.
Santos Cancelas, A. 2015: El Hércules de Santa Tegra y el middle-ground de la religión castreña.
Santos Estévez, M. 2007: En TAPA: Petroglifos y paisaje social en la prehistoria reciente del Noroeste de la Península Ibérica.
Santos Fernández, C. 2016: Cadernos de Estudos Galegos: Cartas y dibujos acerca de una inscripción romana desaparecida: el ara de Trabanca (Vilagarcía de Arousa).
Santos Yanguas, N.: Oficiales astures en las tropas auxiliares romanas.
Sartal Lorenzo, M.A.: Novos petroglifos en Poio (Pontevedra).
Seara Carballo, A.: Dous baixorrelevos castrexos atopados en Formigueiro (Amoeiro).
Santos Yanguas, N.: Oficiales astures en las tropas auxiliares romanas.
Sartal Lorenzo, M.A.: Novos petroglifos en Poio (Pontevedra).
Seara Carballo, A.: Dous baixorrelevos castrexos atopados en Formigueiro (Amoeiro).
Schattner, T. 2017: Imagen y texto sobre monumentos del Noroeste Hispánico en época imperial romana: algunas observaciones arqueológicas.
Secretaría Xeral de Planificación e Desenvolvemento Comarcal da Xunta de Galicia. 2001: Mapa de parroquias de Galicia.
Secretaría Xeral de Planificación e Desenvolvemento Comarcal da Xunta de Galicia. 2001: Mapa de parroquias de Galicia.
Senén López, F. 2020: En BadalNovas: Historias e lendas arrdor do Puzo do Lago, Maside.
Senén López, F. 2020: En BadalNovas: Vestixios de habitat e sepulturas da Primeira Idade dos Metais no Parque do Carballiño.
Senén López, F. 2020: En BadalNovas: Machados de "tope" da Idade do Bronce atopados no Monte de Mesego.
Senín Fernández, J. 1995: A investigación do Paleolítico en Galicia. Revisión Bibliográfica.
Serantes Vigo, C. A. e Fernández Fojo, I.: Catálogo de castros de Ferrolterra.
Senín Fernández, J. 1995: A investigación do Paleolítico en Galicia. Revisión Bibliográfica.
Serantes Vigo, C. A. e Fernández Fojo, I.: Catálogo de castros de Ferrolterra.
Serrano Lozano, D. 2017: En Conimbriga: Sobre algunos conjuntos epigráficos rurales del interior de la Gallaecia romana: una propuesta de interpretación.
Serrano Lozano, D. 2022: Tese doutoral: Hábito epigráfico y construcción provincial romana en el Conventus Lucensis.
Siotuga: Páxina web.
Sobrado Vázquez, J. M.: En Larouco, revista anual da antigüidade 5: Las aras romanas de Amoexa (Antas de Ulla, Lugo).
Sobrino Ceballos, J.J. e Correa Arias, J.F.: Insculturas pétreas no Baixo Eume.
Sobrino Lorenzo-Ruza, R.: Megalitos de Monte Corzán.
Solla, C. 2009: Carta arqueolóxica do concello de Cerdedo.
Solla Fontán, J.L.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Petroglifos en Sarria.
Sotelo Blanco, O. 1989: Castro Caldelas y su comarca.
Souto Cabo, J. A. 2011: Na Revista Galega de Filoloxía: A cessao do mosteiro de Armeses à condessa Dª Sancha Fernandes (1222). Intersecçoes escriturais no primeiro documento romance de Galiza.
Suárez Otero, J. 2002: En Gallaecia: Metalurgia y cultura en el Bronce Final gallego.
Sobrado Vázquez, J. M.: En Larouco, revista anual da antigüidade 5: Las aras romanas de Amoexa (Antas de Ulla, Lugo).
Sobrino Ceballos, J.J. e Correa Arias, J.F.: Insculturas pétreas no Baixo Eume.
Sobrino Lorenzo-Ruza, R.: Megalitos de Monte Corzán.
Solla, C. 2009: Carta arqueolóxica do concello de Cerdedo.
Solla Fontán, J.L.: No Boletín do Museo Provincial de Lugo: Petroglifos en Sarria.
Sotelo Blanco, O. 1989: Castro Caldelas y su comarca.
Souto Cabo, J. A. 2011: Na Revista Galega de Filoloxía: A cessao do mosteiro de Armeses à condessa Dª Sancha Fernandes (1222). Intersecçoes escriturais no primeiro documento romance de Galiza.
Suárez Otero, J. 2002: En Gallaecia: Metalurgia y cultura en el Bronce Final gallego.
Suárez Otero, J. 2002: En Gallaecia: El puñal de mesa de Montes. Metalurgia y cultura en el Bronce Atlántico del NO hispánico.
Suárez Otero, J. 2014: Unha punta de lanza do Bronce Final en Dozón (Pontevedra). Armas e ritos do Bronce Atlántico do Noroeste Ibérico.
Suárez Otero, J. 2016: No Anuario Brigantino. El hacha argárica nº 568 de Luis Monteagudo: metales, territorios y gentes en la Cultura del Bronce del Noroeste.
Suárez Otero, J. e Carballo Arceo, X. 2001: No Boletín Auriense. Brandariz (Vila de Cruces, Pontevedra). Unha nova punta de lanza do Bronce Final no NO hispánico.
Suárez Otero, J.: Las hachas de talón sin anillas y la introducción del Bronce Atlántico en Galicia.
Suárez Otero, J. 2015: "Castro Nemenzo", unha olvidada punta de lanza y los inicios del Bronce Final Atlántico en el Noroeste Hispánico.
Suárez Otero, J. 2020: No Anuario Brigantino: Dous machados de tope inéditos do Museo das Mariñas e o "Grupo 29" de Luis Monteagudo.
Tejerizo, C. 2018: Memoria interpretativa. Prospección arqueolóxica do poboamento de época tardorromana e sueva no sudeste de Galicia.
Trapero Pardo, J. 1980: Lugo, antiguas fortalezas.
Trapero Pardo, J. 1980: Lugo, antiguas fortalezas.
Trevín Pita, V; Carlsson-Brandt, E. e Fernández Abella, D. 2005: En Férvedes: La factoría romana de salazón de Espasante (Ortigueira, A Coruña): Revisión y problemática de un yacimiento perdido.
Troncoso, A.L. 1979: La Guardia, El Rosal y Oya.
Vaamonde Lores: No Boletín da Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Ourense (1910): El monasterio de Gomariz.
Valdés Blanco-Rajoy, R. 2016: El hospital medieval de Pena Godón.
Troncoso, A.L. 1979: La Guardia, El Rosal y Oya.
Vaamonde Lores: No Boletín da Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Ourense (1910): El monasterio de Gomariz.
Valdés Blanco-Rajoy, R. 2016: El hospital medieval de Pena Godón.
Valdés Blanco-Rajoy, R. 2020: En Madrygal: Fortalezas de la Ribeira Sacra en el entorno de Santo Estevo de Ribas de Sil.
Vales Villamarín, F: No Anuario Brigantino 1993: Notas arqueológicas. Una nueva ara galaico-latina.
Vales Villamarín, F.: No Anuario Brigantino 1999: El Marco del Monte Medela.
Vales Villamarín, F: No Anuario Brigantino 1993: Notas arqueológicas. Una nueva ara galaico-latina.
Vales Villamarín, F.: No Anuario Brigantino 1999: El Marco del Monte Medela.
Vales Villamarín, F. 1995. No Anuario Brigantino: Un depósito de hachas de talón en tierras ambronesas.
Valiña Sampedro, E. 1976: Inventario artístico de Lugo y su provincia.
Valle Pérez, J.C. 1982: La arquitectura cisterciense en Galicia.
Vallejo, J. M. 2016: Testimonios epigráficos latinos, celtibéricos y lusitanos, y referencias literarias.
VV.AA: Guía turística de Viveiro.
VV.AA. 1999: Historia de Ortigueira.
Vázquez, G. 1970: Historia de Monforte y su tierra de Lemos.
Vázquez Liz, P. e Prieto Martínez, M. P. 2016: El yacimiento de A Devesa de Abaixo (Pontevedra): muerte y tradición en la prehistoria reciente del noroeste de la península ibérica.
Vázquez Martínez, M. A. 2005: En Gallaecia: Control arqueológico en el yacimiento de Alto da Porteliña, S. Bernabeu de Ameixeira (Crecente, Pontevedra).
Valiña Sampedro, E. 1976: Inventario artístico de Lugo y su provincia.
Valle Pérez, J.C. 1982: La arquitectura cisterciense en Galicia.
Vallejo, J. M. 2016: Testimonios epigráficos latinos, celtibéricos y lusitanos, y referencias literarias.
VV.AA: Guía turística de Viveiro.
VV.AA. 1999: Historia de Ortigueira.
Vázquez, G. 1970: Historia de Monforte y su tierra de Lemos.
Vázquez Liz, P. e Prieto Martínez, M. P. 2016: El yacimiento de A Devesa de Abaixo (Pontevedra): muerte y tradición en la prehistoria reciente del noroeste de la península ibérica.
Vázquez Martínez, M. A. 2005: En Gallaecia: Control arqueológico en el yacimiento de Alto da Porteliña, S. Bernabeu de Ameixeira (Crecente, Pontevedra).
Vázquez Martínez, A., Carrero Pazos, M. e Vilas Estévez, B. 2015: Sobre as técnicas de reprodución dos gravados ruestres galaicos ao aire libre.
Vázquez Neira, C. e Broz Rodríguez, X. 2011: No Boletín do Centro de Estudos Melidenses: O petróglifo de Pena Ferrada.
Vázquez Neira, C. e Broz Rodríguez, X. 2011: No Boletín do Centro de Estudos Melidenses: As pedras fitas ou menhires de Andavao.
Vázquez Neira, C. e Broz Rodríguez, X. 2011: No Boletín do Centro de Estudos Melidenses: O petróglifo de Pena Ferrada.
Vázquez Neira, C. e Broz Rodríguez, X. 2011: No Boletín do Centro de Estudos Melidenses: As pedras fitas ou menhires de Andavao.
Vázquez Núñez, A. 1903: Un sarcófago cristiano del siglo V.
Vázquez Núñez, A. 1904: No Boletín da Comisión de Monumentos de Ourense: La Edad del Bronce en el Museo Provincial de Orense.
Vázquez Rozas, R. 1997: Petroglifos de las Rías Baixas Gallegas. Análisis artístico de un arte prehistórico.
Vázquez Rozas, R. 1997: Petroglifos de las Rías Baixas Gallegas. Análisis artístico de un arte prehistórico.
Vázquez Seijas, M. 1936: No Boletín da Real Academia Galega, nº 263: Una curiosa placa-ídolo de piedra granítica.
Vázquez Seijas, M.: No Boletín da Comisión de Monumentos de Lugo: Insculturas rupestres. Aportación de la provincia de Lugo.
Vázquez Seijas, M. 1953: Notas sobre túmulos lucenses.
Vázquez Seijas, M.: Lugo en los tiempos prehistóricos.
Vázquez Seijas, M. 1947: No Boletín da Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Lugo: Riqueza megalítica en tierras de Villalba.
Vázquez Seijas, M. 1955-1973: Fortalezas de Lugo y su provincia.
Vázquez Varela, J.M. 1990: Os petroglifos de Galicia.
Vázquez Varela, J.M. e García Quintela, M.V.: A vida cotiá na Galicia castrexa.
Vázquez Seijas, M.: No Boletín da Comisión de Monumentos de Lugo: Insculturas rupestres. Aportación de la provincia de Lugo.
Vázquez Seijas, M. 1953: Notas sobre túmulos lucenses.
Vázquez Seijas, M.: Lugo en los tiempos prehistóricos.
Vázquez Seijas, M. 1947: No Boletín da Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Lugo: Riqueza megalítica en tierras de Villalba.
Vázquez Seijas, M. 1955-1973: Fortalezas de Lugo y su provincia.
Vázquez Varela, J.M. 1990: Os petroglifos de Galicia.
Vázquez Varela, J.M. e García Quintela, M.V.: A vida cotiá na Galicia castrexa.
Vega Abelaira, T. 2016: En: Na procura do pasado. Orixe e desenvolvemtno da arqueoloxía en Ourense: Campaíña (tintinabulum). Castro de A Muradella.
Vega Abelaira, T. 2016: Ara romana de Cabanca.
Vega Pato, T. 1996: Baltar vello e milenario.
Vega Pato, T. 1996: Baltar vello e milenario.
Vega Pato, T: Orientación e sinalética tradicionais. Un modelo: A Serra de Queixa.
Velásquez Fernández, W. 2001: En Cadernos de Arqueoloxía e Prehistoria: La alfarería entre cultura y naturaleza: Propuesta de estudio tecnológico de una muestra de cerámica neolítica en la provincia de Pontevedra.
Velez Barrio, E. e Pereiro, M.C. 1993: As montañas de Galicia.
Verde Andrés, C. e Costas Goberna, F.J. 2009: En Glaucopis: Unha nova embarcación na costa de Oia? A singularidade da figura dun petróglifo de Mougás e outras novidades na Serra da Groba (Oia, Pontevedra).
Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar e Consellería de Innovación e Industria da Xunta de Galicia. 2008: Cadernos de viaxe: Os Ancares.
Velásquez Fernández, W. 2001: En Cadernos de Arqueoloxía e Prehistoria: La alfarería entre cultura y naturaleza: Propuesta de estudio tecnológico de una muestra de cerámica neolítica en la provincia de Pontevedra.
Velez Barrio, E. e Pereiro, M.C. 1993: As montañas de Galicia.
Verde Andrés, C. e Costas Goberna, F.J. 2009: En Glaucopis: Unha nova embarcación na costa de Oia? A singularidade da figura dun petróglifo de Mougás e outras novidades na Serra da Groba (Oia, Pontevedra).
Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar e Consellería de Innovación e Industria da Xunta de Galicia. 2008: Cadernos de viaxe: Os Ancares.
Vidal Caeiro, L. 2002: En TAPA 29. Coord. Xurxo Ayán Vila: O impacto da romanización na comarca.
Vidal Hermidas, L. 2008: No Anuario Brigantino: Sintomatoloxía e curación de enfermidades tradicionais nas Mariñas Coruñesas (II).
Vidal Hermidas, L. 2008: No Anuario Brigantino: Sintomatoloxía e curación de enfermidades tradicionais nas Mariñas Coruñesas (II).
Vidal Rodríguez, J. 1990: Na Revista Guimaraes. Villas romanas da Terra Chá.
Vidán Torreira, M. 2011. En Nalgures: El ara a las ninfas de Baños de Molgas.
Vigo García, A. 2008: En I Xornadas da Historia de Riotorto: A Cultura Castrexa. Aproximación á Cultura Castrexa en Riotorto.
Vilar Álvarez, M. 2010: El Camino al Fin de la Tierra.
Vigo García, A. 2008: En I Xornadas da Historia de Riotorto: A Cultura Castrexa. Aproximación á Cultura Castrexa en Riotorto.
Vilar Álvarez, M. 2010: El Camino al Fin de la Tierra.
Vilar Hermidas, X. L. 2000: San Martiño de Tabeaio.
Vilaseco Vázquez, X. I. 2009: O Círculo que foi. A Mourela no seu contexto histórico.
Vilaseco Vázquez, X. I. 2009: O Círculo que foi. A Mourela no seu contexto histórico.
Vilaseco Vázquez, X. I. 1999: Na Revista Guimaraes: A problemática dos enterramentos na Cultura Castrexa do NW. Unha aproximación desde as culturas limítrofes.
Vilaseco Vázquez, X. I. 2018: A morte na Idade do Ferro no noroeste peninsular.
Vilaseco Vázquez, X. I. e Fábregas Valcarce, R. 2008: Dos finais do II milenio a. C. á Segunda Idade do Ferro: o asentamento fortificado de Os Pericos (Ribeira, A Coruña).
Villar Quinteiro, R. 1999: No Boletín Auriense: El yacimiento paleolítico de A Chaira (San Cibrán de Las, Ourense).
Villar Quinteiro, R. 2003: En Murguía: O xacemento da Chan do Cereixo, Portavedra (Gondomar), no contexto da investigación do Paleolítico en Galicia.
Villa-Amil y Castro, J. 1873: Facsímile: Antigüedades prehistóricas y célticas de Galicia.
Villar Quinteiro, R. 1999: No Boletín Auriense: El yacimiento paleolítico de A Chaira (San Cibrán de Las, Ourense).
Villar Quinteiro, R. 2003: En Murguía: O xacemento da Chan do Cereixo, Portavedra (Gondomar), no contexto da investigación do Paleolítico en Galicia.
Villa-Amil y Castro, J. 1873: Facsímile: Antigüedades prehistóricas y célticas de Galicia.
Wikipedia
A Xanela de Baronceli: Patrimonio do Concello de Monterrei.
Xiz, X.: O Corgo, amplo horizonte.
Xornal de Galicia
Xunta de Galicia e Concello da Coruña. 1989: Costa da Morte: atopámo-la historia.
Xunta de Galicia. 1997: Guía de recursos arqueolóxicos da Terra de Lemos.
Xunta de Galicia e La Voz de Galicia. 1993: Galicia pueblo a pueblo.
Xunta de Galicia e Concello de Campo Lameiro. 1993: El arte rupestre en Campo Lameiro.
Xunta de Galicia: No Diario Oficial de Galicia: Nomenclátor de Galicia.
Xunta de Galicia e Concello de Rodeiro. 1995: Rodeiro: unha terra, un patrimonio.
Xunta de Galicia. Dirección Xeral para o Turismo. 1995: O Ribeiro.
Xunta de Galicia. 1989: Serra do Courel.
Xunta de Galicia. Dirección Xeral do Patrimonio Cultural: Actuacións arqueolóxicas dos anos 2006, 2007 e 2008.
Xunta de Galicia: Información urbanística de Galicia.
A Xanela de Baronceli: Patrimonio do Concello de Monterrei.
Xiz, X.: O Corgo, amplo horizonte.
Xornal de Galicia
Xunta de Galicia e Concello da Coruña. 1989: Costa da Morte: atopámo-la historia.
Xunta de Galicia. 1997: Guía de recursos arqueolóxicos da Terra de Lemos.
Xunta de Galicia e La Voz de Galicia. 1993: Galicia pueblo a pueblo.
Xunta de Galicia e Concello de Campo Lameiro. 1993: El arte rupestre en Campo Lameiro.
Xunta de Galicia: No Diario Oficial de Galicia: Nomenclátor de Galicia.
Xunta de Galicia e Concello de Rodeiro. 1995: Rodeiro: unha terra, un patrimonio.
Xunta de Galicia. Dirección Xeral para o Turismo. 1995: O Ribeiro.
Xunta de Galicia. 1989: Serra do Courel.
Xunta de Galicia. Dirección Xeral do Patrimonio Cultural: Actuacións arqueolóxicas dos anos 2006, 2007 e 2008.
Xunta de Galicia: Información urbanística de Galicia.
Xunta de Galicia: Plan Básico Autonómico (PBA).
Xunta de Galicia: Visor de Aproveitamentos Forestais.
Xabier Moure
Xabier Moure
